Klaus Mühlhahn

Tłumaczenie: Wojciech Głazek

Część druga: Rewolucje chińskie

Dwa lata po katastrofie bokserów w maju 1903r., młody nauczyciel i pisarz Chen Duxiu (1879 – 1942), mający w 1921r zostać pierwszym sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Chin, pomógł przy zakładaniu stowarzyszenia patriotycznego pod nazwą Towarzystwo Patriotyczne Anhui. Statut tej organizacji stwierdzał: ”Ponieważ katastrofa zagraniczna pogarsza się codziennie, Towarzystwo chce zjednoczyć masy w organizacji rozwijającej patriotyczne myślenie i pobudzające ducha walki tak, aby ludzie chwycili za broń, obronili swój kraj i odbudowali naszą podstawową suwerenność narodową”. Wśród nowych elit politycznych po 1911r. żywa była świadomość utraconej wspaniałej przeszłości.19 stulecie było postrzegane jako czas narodowego poniżenia (guochi), na które nowe młode elity reagowały wezwaniem do rewolucji i ”narodowego ratunku”(jiuguo). Połączenie wspomnień o minionej świetności i oburzenia na upadek Chin tworzyło glebę dla rozwoju rewolucyjnego chińskiego nacjonalizmu. Miał on po 1900 nie tylko doprowadzić do szybkiego końca dynastii Qing, ale również charakteryzować nową Republikę.

Rewolucyjni nacjonaliści uznawali rewolucję za ważną dla wzmocnienia narodowego, aby Chiny stały się ”bogatym krajem, silnym państwem”, dla przywrócenia im wielkości i powrotu do czasów narodowego ożywienia. Jak pokazali Benedict Anderson i Etienne Balibar, nacjonalizm polegał na rozumieniu narodu jako politycznej lub ”wyobrażeniowej wspólnoty”. Wyobrażenia składały się ze wspólnej historii, roszczenia do terytorium (które musi się bronić), wspólnoty etnicznej i wspólnego historycznego telos (o który należy walczyć) (telos - termin używany przez Arystotelesa w odniesieniu do ostatecznej przyczyny, naturalnego organu lub podmiotu, lub sztuki ludzkiej; telos jest korzeniem współczesnego terminu teleologia, badaniem celowości lub przedmiotów z uwzględnieniem ich celów, celowości lub intencji - przyp. Wikipedia. ) Rewolucyjny nacjonalizm był restrykcyjny i ekskluzywny gdyż podkreślał niepowtarzalne i wiążące aspekty wspólnego dziedzictwa. Wychodząc z tego określenia ”prawdziwego” narodu, rewolucyjni nacjonaliści widzieli chińskie państwo narodowe jako suwerenną, rewolucyjną, polityczną organizację, która powinna zostać nadana chińskiemu ludowi jako wspólnota wyobrażeniowa. W miarę jak taki cel stawał się rzeczywistością, okazało się, że nacjonalistyczni urzędnicy i intelektualiści nie mieli jednolitego wyobrażenia, w jaki sposób należy ożywić i odbudować wielkość Chin. Przywódcy polityczni i myśliciele prowadzili zażarte spory, prowadzące do zmian kursu w zakresie wyboru strategii politycznych, zagranicznych modeli i metod. Pierwsza połowa 20 wieku została zdominowana i uformowana, i całkowicie podporządkowana tematyce i praktyce rewolucji. Biorąc pod uwagę rozmaitość linii i idei politycznych jakie się pojawiły można stwierdzić, że miała miejsce nie jedna, ale wiele rewolucji.

Rewolucje w Chinach były wywołane nie tylko przez przyczyny wewnętrzne i regionalne, ale były także wynikiem globalnych sporów i wydarzeń. Można je rozumieć i badać jako część ”momentów globalnych”, a czasem jako wydarzenia globalne, w wielu miejscach, rozgrywające się równocześnie z wydarzeniami o charakterze lokalnym i narodowym. Spojrzenie na świat z początków 20 wieku pokazuje globalny krajobraz polityczny, znajdujący się w stanie przekształceń wywołanych przez rewolucje narodowe. Poprzednie stulecie charakteryzowało się dramatycznymi zmianami wzdłuż ”rewolucyjnego Atlantyku” – rewolucjami we Francji i w Ameryce – po których nastąpiły w połowie 19 stulecia wielka rebelia w Indiach (1857/58) i amerykańska wojna domowa (1861/65). Początek następnego stulecia przyniósł kolejne rewolucje, 1905 w Rosji i w Iranie, 1908 w Turcji. To wszystko dostarczało argumentów, że rewolucja jest najlepszą drogą dla przeprowadzenia zmian historycznych w sposób najbardziej efektywny i szybki. Również problemy Chin, jak się zdawało, mogą być rozwiązane drogą rewolucji.

Pierwotne znaczenie słowa ”rewolucja” lub Geming – uczciwe, uznane przez niebo usunięcie poprzedniego reżimu, w oczach większości Chińczyków Han opisywało upadek dynastii Qing. Później jednak słowo to uzyskało inne, nowe znaczenie. Zaczęło być używane początkowo przez Japończyków w znaczeniu nadawanym temu pojęciu przez zachód. W dalszym ciągu stulecia ta ogólniejsza i bardziej radykalna idea rozpowszechniła się wśród elit politycznych i myślicieli. Pojęcie to zaczęło być używane nie tylko do opisu gwałtownego usunięcia systemu monarchicznego (jak w rewolucjach we Francji i w Rosji), ale także w przypadku całkowitej transformacji stosunków społecznych i ekonomicznych czy intelektualnych danego ludu lub narodu. W epoce nowoczesnej powstało wiele pojęć związanych z rewolucją. Naturalnie dla wszystkich chińskich rządów rewolucja oznaczała zwycięstwo w walce z rywalami, czy byli to przywódcy wojskowi, rywalizujące partie polityczne, idee lub różne formy ideologii względnie światopoglądów. Pojęciu rewolucji można przypisać nowe wymiary, gospodarcze, społeczne, kulturalne, zmieniające życie w Chinach być może bardziej niż wymiar wojskowy czy przymusu politycznego.

W przeciągu 20 stulecia coraz więcej Chińczyków akceptowało takie rozszerzone podejście do rewolucji – praktykę rewolucyjną jako normę w budowie nowego narodu. Niektóre z tych rewolucji używały starych idei i praktyk, podczas gdy inne koncentrowały się na nowych wartościach, wszystkie jednak zmieniały życie narodu. Pojęcie rewolucji miało znaczenie odśrodkowe i wszechobecne gdyż łączyło nowe rodzaje wiedzy i praktyki społecznej: psychologię, sposoby zachowania się, prawo, praktykę producencką, konsumencką, konsumpcja i import również powinny podlegać rewolucji. Rewolucja tak rozumiana obejmowała szeroki zakres dziedzin i aktywności.

Jako państwo rewolucyjne Chiny miały otrzymać nowy porządek polityczny i nowe podstawy legitymizacji władzy. Powrót do państwa cesarskiego, istniejącego w przeszłości, stał się niemożliwy a nawet niebezpieczny. Obrońcy starego porządku zostali uznani za przestarzałych, reakcyjnych i kontrrewolucyjnych, a co najmniej – konserwatywnych. Rewolucyjne państwo narodowe powinno reagować na cały szereg poważnych problemów, niemożliwych do załatwienia przez stary ustrój: od pracy rządu, przez bezpieczeństwo i gospodarkę. Rewolucjoniści oczekiwali, że obalenie lub radykalna zmiana systemu politycznego umożliwi rozwiązanie problemów gospodarczych, zagwarantowanie swobód obywatelskich i umożliwi udział obywateli w życiu politycznym. Mieli także nadzieję, że silne państwo narodowe umożliwi obronę chińskich interesów przeciwko potęgom światowym i zagranicznym kapitalistom. Z obaleniem dynastii Qing i rewolucją narodową wiązano rozwiązanie całego szeregu istotnych problemów jak prawa własności obcokrajowców, narodowa samoidentyfikacja, budowa chińskiego poczucia ”identyfikacji” i innych form przynależności narodowej, udział w publicznych dyskusjach politycznych, wykształcenie, równość społeczną, dobrobyt i rozwój gospodarczy. Chiny musiały nie tylko rozwinąć niektóre z tych aktywności, ale wręcz stworzyć je na nowo. Te wizje powinny zostać przekształcone w żywą rzeczywistość.

Rewolucja 1911r. osiągnęła swój cel – koniec systemu dynastycznego – ale prowadziła do dyktatury, władzy zmilitaryzowanej, a przede wszystkim ku następnym rewolucjom. Najważniejsza była chyba mobilizacja nowych grup społecznych – studentów, intelektualistów, robotników, kobiet, awansującej miejskiej burżuazji i z pewnością wojska. Oni wszyscy mieli wziąć udział w kształtowaniu nowych Chin w pierwszej połowie 20 wieku. Po obaleniu systemu dynastycznego wysiłek rewolucyjny skupił się na organizacji nowego państwa i tworzeniu nowego narodu. Chińska Partia Nacjonalistyczna (Guomindang, GMD), kierowana przez Sun Yat-sen a później Chiang Kai-shek, obiecała rozpoczęcie ery republikańskiej, która przekształci Chiny w nowoczesne państwo narodowe oparte o nowoczesne społeczeństwo obywatelskie. Aby zbudować to nowe, silne państwo narodowe podjęto ambitne inicjatywy i inwestycje w celu rozwoju przemysłu, szkolnictwa, wojska i administracji rządowej. W latach 1920 – tych Komunistyczna Partia Chin (KPCh) podjęła alternatywną próbę budowy z resztek państwa Qing potężnego i bogatego państwa narodowego. Ruch komunistyczny po pierwszych problemach z mobilizacją i uzbrojeniem chłopów powinien był osiągnąć dynamikę rozwojową, również miał na celu budowę nowych Chin. Ich wizja przewidywała uwolnienie narodu z jarzma przeszłości i przekształcenie go w społeczeństwo nowoczesne ale egalitarne.

Hasłem nakładającym się i konkurencyjnym w stosunku do pytań dotyczących rewolucji był atrakcyjne pojęcie nowoczesności. W głowach wielu intelektualistów rewolucja była niezbędna aby Chiny unowocześni

, jednak nowoczesność rozumiano jako cos odrębnego, jako kulturę życia codziennego i styl życia, możliwy do osiągnięcia i praktykowania prawie niezależnie od rewolucji politycznej. Obietnice nowoczesności w początkach 20 wieku ucieleśniał Shanghai i inne porty traktatowe. Ogólna atrakcyjność miejskiej i świeckiej nowoczesności była dostrzegana w erze republikańskiej w wielu aspektach i na różne sposoby, chociaż nie wyłącznie na wzór zachodni. W okresie republikańskim mieszano i przeciwstawiano sobie wzajemnie różne elementy architektury, formy organizacji miast, obiekty materialne i przedsięwzięcia kulturalne. Dlatego też w tej części książki omawiane są różne przejawy kultury i praktyki społeczne w miejskich ośrodkach Chin w pierwszej połowie 20 wieku, co one sobą przedstawiają, sugerują lub ukrywają. Wszystko to – architektura w przestrzeni miejskiej, gospodarcze podstawy handlu zagranicznego, handel, praca i czas wolny, literatura i media, nowa pozycja kobiet, młodzieży, rodziny i obywateli – to wszystko co składało się na kompleksową rzeczywistość i charakter Chin w okresie rewolucji.

Gdy w 1937r. wybuchła wojna, trwało wiele wewnętrznych prób, śmiałych eksperymentów ze strony rządu, intelektualistów i świata biznesu skierowanych na powstanie nowych Chin. To wszystko zostało gwałtownie porzucone. Atak Japonii jako punkt szczytowy wieloletniej ekspansji doprowadził do wybuchu obejmującej cały kraj wrogości i działań zbrojnych, jakie uruchomiły w Azji wojnę zanim w Europie rozpoczęła się druga wojna światowa. Zjednoczone Chiny stawiały zdecydowany opór przeważającej japońskiej maszynie wojennej i prowadziły niezwykle kosztowną wojnę . Gdy w 1945 Japonia skapitulowała, Chiny były wyczerpane a ich miasta zniszczone. Zamiast zająć się wspólnie odbudową, oba pozostałe wielkie obozy polityczne, Partia Nacjonalistyczna i Partia Komunistyczna prowadziły zażartą walkę o kontrolę nad spustoszonym krajem.

Rozdział 4
Obalenie cesarstwa 1900 – 1919

Elity Qing były nastawione na zmiany polityczne, ale po dziesięciu latach stopniowej budowy systemu instytucjonalnego, znanego jako ”Nowa Polityka” (Xinzheng), gdy dwór Qing doprowadził do dużych zmian w organizacji państwa, nadeszła niespodziewanie rewolucja 1911r. W ostatnich latach panowania Qing miała miejsce likwidacja liczącego setki lat systemu egzaminów dla kandydatów na urzędników, wybory do parlamentów na poziomie prowincji (przez bardzo niewielką grupę elitarnych wyborców), powstanie nowoczesnych szkół i uniwersytetów jak również napływ zachodnich towarów i technik. Te reformy były ambitne, pojawiły się jednak zbyt późno aby zapobiec postępującemu procesowi utraty legitymizacji władzy. Nie pozbawiony ironii historycznej jest fakt, że opóźnione reformy wywołały rewolucję.

Rewolucja chińska z 1911r. wprowadziła w Chinach stan niepokojów politycznych, trwający do 1928r. Po ”pierwszej republice w Azji” z Sun Yat-sen jako krótko urzędującym prezydentem nastąpiła szybko monarchia konstytucyjna z Yuan Shikai jako władcą, również krótkotrwała. Gdy dynastia Qing i władcy mandżurscy zostali odsunięci od władzy, okazało się, że ani ruch republikański, ani żadna inna grupa nie była w stanie wypełnić powstałej próżni. System imperialny został zniszczony ale żadna inna instytucja nie mogła zająć jego miejsca. Wybuch pierwszej wojny światowej 1914 spowodował, że sytuacja stała się jeszcze bardziej niejasna. Gdy potęgi europejskie skupiały swoją energię i zasoby na Europie, Japonia dostrzegła swoją jednorazową szansę . Bezpośrednio po zakończeniu pierwszej wojny światowej nastąpiła na całym świecie fala protestów studentów i intelektualistów żądających emancypacji, rozluźnienia nadzoru i swobód politycznych. W 1919r. pojawiły się warunki dla powstania Ruchu Czwartego Maja. Między chińskimi generałami, wojskami japońskimi, republikanami i aktywistami studenckimi rozpoczęła się walka o pozostałości cesarstwa Qing i władzę.

Nowa Polityka

W ostatnim dziesięcioleciu swojego panowania dynastia Qing sama rozpoczęła eksperymenty polityczne nad przekształceniem swojego państwa w nowoczesne państwo narodowe. Jako reakcją na ujawniony przez powstanie bokserów ciężki kryzys imperium, po 1900r. dwór rozpoczął program reform, wykraczający daleko poza wszystko, co zrobiono do tej pory. Nowa Polityka miała uczynić rząd cesarski bardziej sprawnym, wzmocnić jego pozycję w wielu aspektach gospodarki i spraw społecznych. Najnowsze badania wskazują, że Nowa Polityka nie była tylko powierzchowną próbą utrzymania się przy władzy dynastii o zachwianej pozycji i skazanej na porażkę, ale rzeczywiście stanowiła ”nowy początek” prowadzący do powołania ”interwencyjnego rządu”, dążącego w ciągu całego 20 wieku do odnowy narodowej i pobudzenia państwa. Cel – reforma systemu imperialnego, nie został osiągnięty, gdyż nie udało się zatrzymać utraty władzy przez dynastę, jednak wypracowana strategia działania miała daleko idące i trwałe skutki. Odwracała ona długotrwały upadek zdolności przywódczych rządu i była istotnym krokiem w budowie bardziej wszechstronnego, ekspansywnego i potężnego państwa. Ten kierunek rozwoju ustroju państwowego utrzymał się długo w przeciągu 20 wieku.

29 stycznia 1901 ukazał się dekret cesarzowej wdowy Cixi, będącej wówczas na wygnaniu w Xi’an, wyznaczający początek ambitnych reform, opartych w bezprzykładnym stopniu na wiedzy zachodniej. Edykt stwierdzał: ”Obecnie, ponieważ rokowania pokojowe rozpoczęły się, sprawy rządu muszą zostać przepracowane w nadziei stopniowego osiągnięcia bogactwa i potęgi.” Nowy kurs przewidywał przyjęcia ”wszystkich zasad, jakie uczyniły zagranicę bogatą i silną”, włączając ”metody rządzenia, dobrobyt ludzi, systemy kształcenia, wojsko i finanse… Przyjęcie tych zmian stanowi dla naszego kraju problem życia lub śmierci… Nie ma żadnej innej drogi”. Reorganizacja chińskiego życia publicznego w świecie imperializmu stała się problemem przetrwania chińskiej państwowości.

W kwietniu 1901 zostało powołane biuro ds. prowadzenia reform i realizacji różnych środków przewidzianych w planie przekształceń. Jednym z celów reform była poprawa efektywności pracy administracji i koordynacji różnych jej części. Nowe instytucje oparte o sformalizowane reguły pracy powinny zapewnić bardziej rozległe i efektywniejsze kierowanie rządem. W ramach tych zmian zlikwidowano sześć ”szacownych” ministerstw (Liu Bu), zastępując je ministerstwami gabinetowymi. Nowe ministerstwo sprawiedliwości zastąpiło stare ministerstwo kar. Dotychczasowe władze skarbowe zostały przekształcone w ministerstwo finansów, a dotychczasowy Zongli Yamen zamieniony był przez ministerstwo spraw zagranicznych. Utworzono szereg innych ministerstw. Ministerstwo handlu było pierwszym chińskim urzędem rządowym, zajmującym się regulacją i rozwojem wymiany towarowej i stosunkami handlowymi. Następnym nowymi ministerstwami były ministerstwa oświecenia, policji (później ministerstwo spraw wewnętrznych) oraz ministerstwo poczty i komunikacji. Ponadto w 1905r. powołano bank narodowy i w konsekwencji wprowadzono walutę narodową z yuanem jako jednostką monetarną.

Gdy rozpoczęło się na serio poszukiwanie nowego porządku politycznego po upadku systemu cesarskiego, skupiono się na reformach prawa i konstytucji jako najważniejszych. Te dyskusje powinno się traktować jako jeden z najważniejszych punktów zwrotnych w historii nowoczesnych Chin. Reformy widziano jako środek do osiągnięcia najbardziej pożądanego rezultatu, a mianowicie bycia traktowanymi przez resztę świata w sposób równorzędny i zakończenia praktyki udzielania cudzoziemcom zgody na ekstra terytorialność. Debaty na temat monarchii konstytucyjnej sięgały jeszcze lat 1880 – tych, ale próby reformy konstytucyjnej w tym zakresie zaczęły się po 1905r. W latach 1905 i 1906 wysłano za granicę dwie komisje z zadaniem analizy systemów konstytucyjnych na świecie i sporządzenia odpowiedniego sprawozdania. Komisja cesarska odwiedziła w 1905r. Europę, Japonię i Stany Zjednoczone. Następna komisja w 1906r. przybyła do Japonii, Niemiec i Wielkiej Brytanii. W sprawozdaniu z tych podróży urzędnicy doszli do przekonania, że: ”prawdziwą przyczyną siły i bogactwa innych krajów jest posiadanie przez nie konstytucji i publiczne dyskusje, w których porusza się najważniejsze sprawy. Monarcha i naród stanowią nierozdzielną całość.” Wielu urzędników i intelektualistów przyczynę słabości Chin widzieli w dystansie dzielącym władcę od poddanych – obserwacja w duchu konfucjanizmu. Przez reformę konstytucyjną powinno się zbliżyć państwo do obywateli, uzyskać bliższą i bardziej organiczną relację miedzy nimi. Te starania nie miały jednak na celu współudziału ludu w rządzeniu, ale tylko zbliżenie monarchii i ludu.

W wyniku działań komisji, w 1908r. powstał dokument ”Zasady konstytucji” (xianfa dagang). Projekt przewidywał istnienie rodzaju rządu z monarchą (mającym uprzywilejowaną pozycję) jako głową państwa, na bazie skodyfikowanej konstytucji. Autorytet monarchy nie miał wynikać z wyobrażeń religijnych, mandatu nieba lub dziedziczenia tronu, ale z konstytucji, zakładającej ”Pryncypia”. Władca zachowuje władzę ustawodawczą i od niego zależeć ma ogłaszanie praw. Mógłby ogłaszać edykty cesarskie, nie mógłby zmieniać lub zawieszać już istniejących praw czy konstytucji. Parlament miałby funkcję doradczą i byłby podporządkowany monarsze. Chociaż obywatelom przysługiwały by określone prawa zasadnicze, nie przewidywano powszechnego i równego prawa wyborczego. Ta wersja konstytucji wzorowała się na konstytucji Meiji z 1889r. Na końcu stwierdzono, że powołanie rządu zgodnie z przedstawionymi zasadami powinno nastąpić po upływie ”czasu przygotowań”, trwającego dziesięć do piętnastu lat. Konstytucja Qing na skutek rewolucji Xinhai w 1911r. nigdy nie weszła w życie, ale ”Zasady” spowodowały powstanie organów przedstawicielskich, tak zwanych zgromadzeń na poziomie lokalnym (1908) i prowincjonalnym (1909), które szybko stały się ważnymi platformami politycznymi. Od roku 1910 rozpoczęło swoje działanie Zgromadzenie narodowe. Członkowie zgromadzeń byli wybierani z pośród męskich obywateli, spełniających określone warunki w zakresie zamożności i wykształcenia do uzyskania aktywnych praw wyborczych. Większość członków zgromadzeń było z zawodu kupcami lub urzędnikami i należało do prowincjonalnych elit. Zgromadzenia nie miały funkcji prawodawczych ale były forami dla debat politycznych.

W 1902r. powołano urząd ds. reformy prawa. Kierowali nim dwaj urzędnicy Shen Jiaben (1840 – 1913) i Wu Tingfang (1842 – 1922), uznawani za specjalistów w dziedzinie prawa. Urząd miał za zadanie trzy sprawy: studia i tłumaczenia istotnych zachodnich tekstów w dziedzinie prawa i prawodawstwa, ocenę chińskiej tradycji prawniczej z tego punktu widzenia i projekt nowych praw jako syntezy prawa zachodniego i chińskiej tradycji. Kilka lat później rząd Chin rozpoczął przebudowę struktury instytucjonalnej. Tym samym edyktem, którym powołano ministerstwo sprawiedliwości, ustanowiono także najwyższy sąd cesarski. Dwór Qing poruszał się nieprzerwanie na przód. W sumie upubliczniono 26 tłumaczeń z zagranicy, w tym jeden tekst na temat prawa karnego. Do różnych krajów wysłano delegacje mające studiować miejscowy system prawny. Członkowie tych delegacji nie tylko zbierali teksty prawnicze i prowadzili rozmowy z najwybitniejszymi specjalistami w dziedzinie nauk prawnych, ale również zwiedzali instytucje takie jak policja, prokuratury, sądy i więzienia.

Reformatorzy wprowadzili podział na prawo cywilne i karne. Urząd ds. reformy prawa przygotował odrębne kodeksy prawa karnego i cywilnego oraz kodeksy postępowania – karnego i cywilnego. Po długich dyskusjach reformy zostały wdrożone w 1910r. Egzekucja wyroków i kar była tematem następnej części reform. W roku 1905 kary fizyczne zostały zniesione , od tatuażu do tortur, ćwiartowania, obcinania głów zwłokom i wystawiania głów na widok publiczny. Niektóre inne kary fizyczne, jak na przykład biczowanie, zostały w tym samym roku zamienione na kary pieniężne. Usunięto w ogóle pojęcie odpowiedzialności zbiorowej. Nowo wprowadzany kodeks karny ograniczał formę kary do trzech możliwości: kary finansowej, więzienia lub kary śmierci. Więzienie było zasadniczą formą ukarania. W przeciągu bardzo krótkiego czasu znikło publiczne wykonywanie kar cielesnych. Również kara śmierci miała nie być więcej wykonywana publicznie, a jedynie za murami więzienia.

W 1909r. ustanowiono pierwszy raz w Chinach prawo o obywatelstwie przewidujące, że wszystkie dzieci chińskich ojców, niezależnie od miejsca zamieszkania, są ”Chińczykami”. Zasada ”Ius sanguinis” (określenie statusu narodowościowego na podstawie pochodzenia) bazowała na 19 – to wiecznych ideach nt. etniczności i stała w jawnej sprzeczności z określeniem przynależności państwowej wychodzącej z zasady terytorialnej. W ten sposób Chiny ustaliły, że będą traktowały Chińczyków poza granicami Chin jako swoich poddanych, pomimo niezdolności do efektywnego okazania im swojej opieki.

Rozwój gospodarczy przez handel i uprzemysłowienie był dalszym ważnym punktem agendy reform. Pierwsze prawo spółek handlowych zostało wprowadzone w 1904r. Chociaż przewidziano nadzór kontroli państwowej nad przedsiębiorstwami w postaci obowiązku rejestracji działalności, starano się ułatwiać zakładanie nowych przedsiębiorstw. Wprowadzono pojęcia ograniczonej odpowiedzialności, obowiązek upubliczniania rocznych sprawozdań finansowych i prowadzenia sprawozdawczości finansowej. Wprowadzono państwową pomoc dla przedsiębiorców w organizacji spotkań i wystaw za granicą oraz w przygotowywaniu produktów na eksport. Ministerstwo handlu popierało aktywnie organizację izb handlowych w najważniejszych miastach i prowincjach. Do 1909r. powstało około 160 takich izb dla lokalnych kupców, przedsiębiorców i maklerów. Izby rozwinęły się szybko w istotne kanały komunikacji między rządem a gospodarką. Stanowiły także forum dla organizacji stowarzyszeń zawodowych. Te nowe formy samoorganizacji inspirowały tworzenie następnych. Obok stowarzyszeń gospodarczych pojawiły się na przykład grupy zainteresowane reformami społecznymi.

Nowa Polityka oznaczała także punkt zwrotny w rozwoju sił zbrojnych. 29 sierpnia 1901r. edyktem zlikwidowano dotychczasowy, tradycyjny system egzaminów wojskowych i otwarto drogę dla nowoczesnego wykształcenia wojskowego. Dekret z 11 września tego samego roku, podkreślający wartość kształcenia oficerów i żołnierzy i nakazujący, aby we wszystkich prowincjach powstawały nowe armie na wzór zachodni i były organizowane uczelnie wojskowe. Następne rozporządzenie, następnego dnia zarządzało podział jednostek armijnych na odrębne armie stałe, jednostki żandarmerii i rezerwistów. Dwór dyskutował także o reformie tradycyjnej armii zielonych sztandarów i innych armii sztandarów, nie uzyskano jednak porozumienia. Zamiast tego, zaczęto traktować te armie jako jednostki rezerwowe. Realizacja reform była różna w różnych prowincjach. Najlepiej wyglądało to w tych prowincjach, w których działali potężni i sprawni generalni gubernatorzy, jak na przykład Yuan Shikai w Zhili lub Zhang Zhidong w Hunan i Hubei. W innych prowincjach proces reform był mniej skuteczny. Istniejące jednostki wojskowe przemianowywano lub reorganizowano, a oficerów wysyłano na przeszkolenie do nowo powstałych akademii wojskowych. Zagraniczni – często japońscy – oficerowie i wykładowcy byli angażowani do prowadzenia wykładów, a okazjonalnie do prowadzenia ćwiczeń chińskich oddziałów.

W roku 1903 powstała komisja ds. reorganizacji wojska. Opracowała ona plan powołania tak zwanej nowej armii, posiadającej 36 dywizji po 12500 ludzi każda, a w sumie 450000 żołnierzy Poszczególne prowincje przyjęły odpowiedzialność za utworzenie jednej lub więcej dywizji Nowej Armii, ich organizację, kształcenie i sfinansowanie. Dwie dywizje z północnych Chin, pozostające pod dowództwem Yuan Shikai i znane jako Armia Beiyang, były pierwszymi oddziałami armii narodowej i stanowiły najsilniejszą część chińskiego wojska przez następne dziesięciolecia. Ponieważ służba wojskowa uzyskała nowy blask w środowiskach ludzi wykształconych, stanowiła dodatkowy kanał awansu społecznego.

Rząd przeprowadził także daleko idące reformy w zakresie kształcenia. Najbardziej dramatycznym krokiem była likwidacja liczących ponad tysiąc lat systemu egzaminów dla służby publicznej. Został on zastąpiony przez nowy, oparty na wzorcach zachodnich sposób kształcenia, posiadający wiele nowych kierunków, a jednocześnie zachowujący jako wymaganą znajomość chińskich klasyków. Akademie na poziomie prefektur zostały przekształcone w szkoły wyższe, akademie na poziomie prowincji – w uniwersytety a szkoły podstawowe zostały zreorganizowane na nowo. Do 1909r. otwarto około 52000 nowych szkół, kształcących około 1,6 miliona uczniów.

Z czasem nieprzewidywalne rezultaty reform doprowadziły do poważnych problemów, co można zauważyć na przykładzie likwidacji systemu egzaminów państwowych do służby publicznej. Jeszcze w 17 wieku dwór Qing rozpoczął sprzedaż świadectw egzaminacyjnych w celu pokrycia kosztów systemu egzaminacyjnego i ogólnie wzrostu swoich dochodów. Ilość sprzedanych świadectw szybko rosła – przed 1850r. około 30% tytułów akademickich pochodziło ze sprzedaży, później ten udział wzrósł do 51%. W następnych latach dwór próbował z niewielkim skutkiem ograniczyć ilość sprzedanych świadectw. Efektem sprzedaży tytułów akademickich był upadek znaczenia tych dokumentów i podkopanie zasady merytokracji przy nadawaniu stanowisk. Symbioza pieniędzy i władzy postępowała dalej, pogłębiał się nepotyzm i protekcjonizm. W coraz większym zakresie nasilało się żądanie likwidacji dotychczasowego systemu, określanego jako ”nienaturalny” i ”przestarzały”. W międzyczasie przyjmowano nowe formy kształcenia – w portach traktatowych i poza nimi, tak że cesarski system egzaminacyjny tracił na znaczeniu i prestiżu. Formy i treści zawarte w starym systemie, w oczach zwłaszcza reformistycznie zorientowanych intelektualistów stawały się oznaką zacofania.

Nowi intelektualiści dyskredytowali tradycyjne formy wiedzy jako ”zabobony” i propagowali ”nowoczesną wiedzę” pochodzenia europejskiego lub amerykańskiego jako jedyną drogę do wiedzy, oświecenia i potęgi. W ten sposób cesarski system egzaminów w ciągu względnie krótkiego czasu kilku dziesięcioleci uzyskał tak złą reputację i tak utracił na znaczeniu, że po 1900r. jego usunięcie okazało się konieczne.

Gdy w 1905r. dwór zlikwidował stary system egzaminacyjny, zniszczył jeden z najbardziej skutecznych środków kontroli społeczno – kulturalnej społeczeństwa. Od stuleci system egzaminów był jednym z najbardziej dojrzałych i funkcjonalnych elementów instytucjonalnych cesarskich Chin, ważnym dla akceptacji całego systemu cesarskiego. Powodem jego likwidacji był nie tylko fakt, że był przestarzały, ale jego tradycyjna treść, biurokratyczna ignorancja czy wyższość zachodniej nowoczesności. W ogólnym sensie nie udało się w decydującym momencie dopasować podstaw tej instytucji do nowych warunków i ochronić ją od zniszczenia. Nie da się stwierdzić, że klasyczny egzamin stanowił przeszkodę dla rozwoju nowoczesnego państwa lub całego procesu modernizacyjnego w Chinach. Oczywiście było możliwe, aby elity na najwyższych pozycjach w państwie wybierać nie na podstawie wykształcenia technicznego ale moralnego i politycznego. Także w rozwijających się narodowych krajach Europy w okresie wczesnej nowoczesności, przykładano wielką wagę do klasycznego, humanistycznego wykształcenia przyszłych elit. Anulowanie klasycznych egzaminów miało jeszcze jedno istotne znaczenie. Były one częścią zintegrowanego systemu przedsięwzięć kulturalnych, społecznych i kształceniowych, efektywnie spełniających wymagania biurokracji dynastycznej i podtrzymujących strukturę społeczną późnego cesarstwa. Usunięcie jednego z zasadniczych filarów porządku państwowego przecięło kontakt dworu z klasyczną nauką cnoty i statusem elitarności.

Nowa Polityka miała rozwiązać także problem deficytu budżetowego, istniejącego już od dawna, ale osiągającego punkt krytyczny ze względu na projektowane reformy. Zasadniczą trudność przedstawiały bardzo niskie przychody. W ciągu 19 wieku zmalała zdolność rządu centralnego do sciągania wpłat. Wpływy podatkowe często nie były zgłaszane a podatki były wstrzymywane przez zarządy prowincji lub lokalne rządy. Obok spłaty odszkodowań za powstanie bokserów, budżet państwa był obciążony przez wdrażanie reform takich jak budowa nowych szkół, reformy prawa i wojska. Malejące przychody przy jednoczesnym wzroście zobowiązań dały wzrost deficytu. Aby zapełnić lukę rząd zaciągał pożyczki w bankach i w obcych państwach, próbując jednocześnie poprawić ściągalność podatków wprowadzając reformę podatkową. Dla podniesienia podatków ustalono oczekiwaną wysokość wpłat rocznie z poszczególnych prowincji. Rząd upaństwowił także bardziej zyskowne gałęzie gospodarki jak kopalnie i przedsiębiorstwa żeglugowe. W wyniku tych działań przychody w ciągu pięciu lat wzrosły o ponad 70%, z ponad 70 milionów taeli w roku 1903 do 120 milionów taeli w 1908r. Nowa Polityka umożliwiła zatrzymanie wieloletniego trendu decentralizacji fiskalnej.

W końcu w ramach Nowej Polityki powstało państwo, aktywnie wprowadzające nowe praktyki kulturalne i społeczne poprzez zastosowanie nowych idei i technologii. Wzrastające wykorzystanie zbieranych danych o społeczeństwie daje wyobrażenie o transformacji dynastycznego imperium w suwerenne państwo, w którym naród – a nie tradycja, klasycy czy niebo – byli źródłem autorytetu politycznego i legitymizacji władzy. Miedzy 1909 a 1911r. przeprowadzono narodowy spis powszechny, z którego dane i uzyskana wiedza zostały wykorzystane jako baza danych dla rządu. Co ważne, wprowadzono jednolity formularz spisowy dla całej ludności kraju. Było to sygnałem, że wspólnota polityczna narodu jest traktowana jako zbiorowisko równoprawnych obywateli i nie spoczywa na hierarchii grup społecznych lub etnicznych. Ankiety pozwoliły zebrać empiryczne informacje jak statystyki zaludnienia, dane społeczne i etnograficzne, gospodarcze, kulturalne i archeologiczne informacje, jakie mogły zostać wykorzystane dla dalszego prowadzenia polityki interwencyjnej. Przykładem tego rodzaju polityki może być przeprowadzona na wsi kampania przeciw zabobonom, jakie wg. powszechnej opinii były jednym z przyczyn powstania bokserów. Pojęcie ”zabobon” ( mixin) zostało wprowadzone do chińskiego słownika przez Jezuitów w 17 wieku. Tereny rolnicze przypisane do świątyń zostały skonfiskowane a środki uzyskane z ich sprzedaży użyto do sfinansowania budowy nowych szkół publicznych. Taka polityka, pierwotnie prowadzona w imieniu konfucjańskiego państwa przeciwko sektom religijnym, zmieniła później kierunek i miała służyć do promowania postępu, wiedzy i obrony narodowej.

Reformatorzy widzieli wiele problemów, przeszkadzających w rozwoju Chin. Podejmowano więc kroki, aby je usunąć. Do pierwszych zarządzeń należało wydane 1 lutego 1902 zarządzenie usuwające zakaz mieszanych małżeństw między Chińczykami Han a Mandżurami. Zakaz został wprowadzony na początku działania dynastii Qing i nie obejmował niektórych grupy ludności. Nowym celem było zmniejszenie segregacji etnicznej i promowanie powstawania wspólnego i równoprawnego narodu. Ten sam dekret zawierał zalecenie, aby zrezygnować z wiązania dziewczynkom stóp i stwierdzał, że ta praktyka: ”szkodzi istotom żywym i jest przeciwna wskazaniom natury”. Różnymi środkami, zarówno popieranymi wprosi przez państwo, jak i popularyzowanymi w społeczeństwie w inny sposób starano się poprawić pozycję społeczną kobiet. Na wiosnę 1907 w rozporządzeniu dotyczącym ”wychowania kobiet” oficjalnie stwierdzono, że kobiety powinny być kształcone. Inne reformy dotyczyły walki z narkotykami. Palenie opium zostało uznane nie tylko za niebezpieczne dla uzależnionych, ale również jako obciążenie społeczne. Edyktem zapowiedziano, że w ciągu dziesięciu lat produkcja i używanie opium w Chinach zostanie zlikwidowane. Sprzedaż opium została zabroniona w ramach ruchu prohibicyjnego, uruchomionego od 1906r.

Z historycznego punktu widzenia Nowa Polityka była ważnym rozdziałem w rozwoju nowoczesnych chińskich instytucji. Polityka reform w latach 1900 do 1910 powołała do życia szereg nowych instytucji i prowadziła w ten sposób do powstania państwa nowoczesnego, aktywnego i sprawnego pod względem podatkowym. Celem było państwo ze scentralizowanym systemem podatkowym i sensownym wykorzystaniem kapitału obcego oraz innych instrumentów finansowych, które mogło zebrać wystarczającą ilość zasobów aby znowu przywrócić stan Chin jako państwa silnego i prosperującego. Przez przekształcenie aparatu biurokratycznego powstały wzorce instytucjonalne, oddziaływujące także na następne okresy rządów republikańskich i komunistycznych. Kampanie skierowane na transformację społeczną powoływały nowe formy kierowania państwem, również kontynuowane przez następne reżimy. Rząd był w stanie docierać głębiej do społeczeństwa, niż to było możliwe do tej pory. Mimo to niektóre funkcje kierowania państwem nie zostały podporządkowane aparatowi centralnemu. Wzrost władzy politycznej w zakresie wojska, kształcenia i finansów dotyczył w większym zakresie elit lokalnych i prowincjonalnych niż imperialnego państwa.

Reformy z góry na dół prowadzone przez dwór były często wyprzedzane przez procesy rozgrywające się w chińskim społeczeństwie. Elity, dominujące w lokalnych i prowincjonalnych zebraniach, w coraz większym stopniu dystansowały się od dworu Qing. Ci lokalni wodzowie osiągali swoją pozycję dzięki kombinacji bogactwa uzyskanego z handlu, posiadania ziemi, władzy wojskowej, protekcjonizmu i wykształcenia i od końca 19 wieku tworzyli elity nowego rodzaju. Wyraźnie bardziej miejskie niż tradycyjnie wiejskie elity do tej pory, zbierały się nie tylko, aby dyskutować o sprawach lokalnych i prowincjonalnych, ale o wydawaniu gazet i organizowały cykle wykładów, na których często krytykowano władze Qing. Zebrania prowincjonalne, powstałe w ramach Nowej Polityki stanowiły jedną z instytucji, z których mogła się wykształcić opozycja.

Napływ nowych idei wpłynął na rosnącą radykalizację i szybką polityzację chińskich intelektualistów, z których wielu spędziło ostatnie dziesięciolecie w Japonii. W czasie pobytu w Japonii mogli słuchać wykładów polityków przebywających na emigracji, czytać komentarze japońskiej prasy i japońskie tłumaczenia pism zachodnich. Na popularności zyskiwały nowe pomysły, jak Minzu (naród lub rasa), Minquan (prawo międzynarodowe), Minzhu Zhuyi (demokracja), Shehui Zhuyi (socjalizm), Gongheguo (republika) i nie najmniej ważny Geming (rewolucja). Gdy Kang Youwei w 1898r podniósł ideę monarchii konstytucyjnej, wydawała się ona rewolucyjna, ale w przeciągu pierwszego dziesięciolecia 20 wieku aktywiści i postępowi myśliciele uznali ją za beznadziejnie przestarzałą. Nawet Liang Qichao, jeden z najważniejszych i najczęściej czytanych zwolenników konstytucjonalizmu i liberalizmu został zepchnięty w cień przez bardziej radykalnych awangardzistów jak Zhang Binglin (Zhang Taiyan, 1868 – 1936), wydawcę pojawiającego się w Tokio ”Minbao” (”Gazeta Ludowa”). Zhang i wielu jego zwolenników sprzeciwiali się, w ich mniemaniu zbyt pro – zachodniemu kierunkowi dotychczasowych reform i popierali kierunek, opierający się na alternatywnych formach demokracji, równości społecznej i chińskich tradycjach idei utopijnych. Zhang Binglin i Zou Rong, który w 1903r. ogłosił budzącą wrażenie rozprawę ”Armia rewolucyjna”), sformułowali jako pierwsi obszerną ideologię anty – mandżurską. Zou Rong w gwałtowny sposób wypowiadał się za obaleniem rządu mandżurskiego. ”Wygońcie wszystkich Mandżurów żyjących w Chinach lub zabijcie z zemsty” i ”Zabijcie mandżurskiego cesarza!”. Zhang Binglin jako jeden z pierwszych w Chinach obciął sobie publicznie mandżurski warkocz – gest szczególnie radykalny. Zhang i Zou odrzucali zdecydowanie panowanie obcej władzy Mandżurów nad rdzennymi Chińczykami Han. Dla niego Mandżurowie zastępują rodzimą chińską kulturę prymitywną i barbarzyńską kulturą plemienną.

Być może największym wyzwaniem dla władzy Qing było szybkie rozpowszechnienie takiej rasistowskiej i nacjonalistycznej retoryki. Ogółem biorąc, instytucje powstałe w okresie Nowej Polityki zmieniły postrzeganie Chin przez co najmniej członków chińskich elit, jacy brali udział w tych przemianach. Ta nowo powstała klasa popierała nowoczesny nacjonalizm i reformy, uczestniczyła w powstawaniu nowoczesnych instytucji, a jednocześnie kwestionowała władzę dynastii mandżurskiej w Chinach. Reformy prowadziły w kierunku oddzielenia Chin od dynastii. Wprawdzie określenia Chin w chińskim języku, takie jak Zhongguo, Huaren i Han można wyprowadzić z dużo wcześniejszych czasów, ale świadomość bycia ”Chińczykiem” lub ”obywatelem Chin” , nawet bez powoływania się na stare pojęcia i idee, było czymś nowym. Powstała nowa koncepcja Chin. Etniczny krajobraz również ulegał zmianie, ponieważ upowszechniły się pojęcia Chińczyków z zagranicy i mniejszości narodowych w samych Chinach. Chińczycy z zagranicy byli identyfikowani jako grupa mogąca pomóc w przezwyciężeniu zależności Chin od zachodu i osiągnięciu poważania w reszcie świata. Jednocześnie zidentyfikowano wiele grup narodowościowych jako mniejszości narodowe i ustalił się pogląd o ich mniejszej – w porównaniu z Chińczykami – wartości i obcych, podobnie jak Mandżurowie. Określenie różnego statusu mniejszości i ich związku z Chinami i wewnątrz Chin, było częścią procesu ustalania, co stanowi cechy konstytutywne Chin i czym jest naród chiński. Nacjonalizm, rozpowszechniany przy realizacji reform wyślizgnął się spod kontroli państwa Qing i połączył się z ideologią rasistowską i nacjonalistyczną w gazetach i różnych grupach rewolucyjnych. Radykalizację całej ówczesnej generacji można widzieć jako jeszcze jeden nieoczekiwany skutek reform Nowej Polityki. Odważne innowacje instytucjonalne nie mogły uratować imperium gdyż pojawiły się zbyt późno, ale uformowały nowe Chiny.