Klaus Mühlhahn

Tłumaczenie: Wojciech Głazek

Rozdział 5
Odbudowa w okresie republiki 1920 – 1937

Po śmierci Yuan Shikai w 1916r. Republika znalazła się trudnym i niejasnym położeniu. Rząd centralny istniał tylko na papierze, realna władza pozostawała w rękach wielu lokalnych przywódców wojskowych. Powtarzające się konflikty w walkach o władzę między nimi obciążały społeczeństwo chińskie i zachęcały Japonię i Związek Radziecki, nowych zagranicznych aktorów, do wywierania presji. Japonia działała poprzez zagrożenie militarne w kierunku zwiększenia swoich wpływów. Związek Radziecki współpracował z obiema rewolucyjnymi partiami, GMD i Komunistyczną partią Chin (KPCh). Dążył do porozumienia obu partii i powstania sojuszu, wspólnemu rządowi i utrzymywaniu przyjacielskich stosunków oraz rosyjskich wpływów w Chinach. Z poparciem Związku Radzieckiego w latach 1926/1927 przeprowadzono ekspedycję północną w celu zjednoczenia obu stron i powołania wspólnego rządu. Po tym, jak nowy przywódca GMD Chiang Kai-shek pokonał lub dokooptował najważniejszych przywódców wojskowych, ku zaskoczeniu Związku Radzieckiego, porozumienie obu partii zostało zerwane a KPCh została zabroniona.

Opłakany stan Chin po upadku dynastii Qing skłonił intelektualistów Ruchu 4 Maja do opinii, że nowo powołane instytucje takie jak nowy rząd i nowy parlament nie działają odpowiednio do sytuacji. Instytucje powinny zostać wzmocnione przez nowy kolektyw narodowy, mobilizujący wszystkich obywateli Chin. Taka opinia była zgodna z poglądami panującymi w kierownictwie rządu centralnego, kierowanego przez Chiang Kai-shek i w rządzącej partii GMD. Gdy Chiny w 1928r. znowu zostały zjednoczone, a w stolicy Nanjing powstał nowy rząd, najwyższy priorytet uzyskała budowa narodu. Wielokrotnie odsuwany postulat transformacji Chin w nowoczesny, republikański naród został podjęty praktycznie. Określenie ”tworzenie narodu” zawierało wiele elementów. Oznaczało sterowane centralnie i koordynowane starania i programy modernizacji gospodarki i społeczeństwa, homogenizacji ludności, podkreślania ideału suwerenności ludu, utrwalania nowoczesnego spojrzenia na historię, powstawania bezpośredniego i wewnętrznego związku miedzy obywatelami i państwem narodowym, jak też powstania silnego związku między państwem terytorialnym i kulturą. Równolegle do tworzenia narodu widziano również powstawanie nowych modeli instytucjonalnych państwa narodowego i jego organizacji, kontynuowane z przeszłości. Konkretnie oznaczało to budowę nowych instytucji, mających na celu wzmocnienie i kierowanie nowego systemu republikańskiego. Nie było jednak jasne, na ile ten system ma być otwarty i integrujący i które grupy brałyby udział w procesie decyzyjnym. Oba projekty – tworzenia narodu i budowy instytucji – nie pokrywały się wzajemnie i były różnie widziane przez różne części życia politycznego, wszystkie jednak stronnictwa widziały potrzebę wzajemnego uzupełniania się obu projektów. W obu rodzajach reform wiele osiągnięto w następnych dziesięcioleciach, jednak te sukcesy dotyczyły przede wszystkim miast i terenów miejskich.

Ponowne zjednoczenie Chin było bardziej życzeniem niż rzeczywistością. Wielkie obszary były luźno zintegrowane (jak na przykład obszary przygraniczne kontrolowane przez dowódców wojskowych), względnie kierowane przez GMD tylko pośrednio, albo wcale, jak porty traktatowe i obszary objęte powstaniami, gdzie uciekła KPCh i gdzie powstały komórki oporu przeciwko rządowi centralnemu. Znaczące, ale różnorodne wydarzenia miały miejsce w portach traktatowych i obszarach opanowanych przez KPCh. W portach traktatowych, kierowanych przez obcokrajowców, rozwijała się dalej otwarta na świat, dynamiczna, miejska kultura i nowoczesny przemysł. We względnie nieograniczonym i swobodnym społeczeństwie możliwe były żywe dyskusje polityczne i debaty o kulturze i społeczeństwie chińskim. Shanghai i inne miasta nadbrzeżne przeżywały swój ”złoty wiek” dobrobytu, kreatywności i różnorodności. W odmiennej sytuacji były obszary opanowane przez KPCh w zbuntowanych, wiejskich, niestabilnych i zubożałych regionach, daleko od miast przybrzeżnych. Stały się one sceną ponownego startu rewolucji. Po ucieczce z dotychczasowego głównego miejsca aktywności w Shanghai, ruch komunistyczny musiał określić się na nowo jako rewolucja chłopska. W miejsce strajków wybrano zbrojne powstanie. Jako najwyższy priorytet wybrano podział ziemi, który zastąpił kontrolę robotników nad fabrykami. Podobnie jak GMD, również KPCh było głęboko podzielone w wyborze podstawowych strategii, czego wynikiem były krwawe czystki partyjne. Niejednolitość powodowała podatność obszarów działania KPCh na ataki GMD. Pod koniec 1934r. KPCh znowu musiała uciekać i rozpoczęła swój Długi Marsz do Yan’an w Shaanxi.

Chiny pod władzą dowódców

Chińscy i zagraniczni obserwatorzy byli zdania, że trudne położenie Chin po 1911r. wynika z dwu przyczyn. Kraj cierpiał z powodu zagranicznego imperializmu a także z powodu wewnętrznego zagrożenia, jakim byli dowódcy wojskowi. Lokalni dowódcy wojskowi byli autonomicznymi samowładcami jacy doszli do władzy dzięki decentralizacji władz wojskowych i przekazania kompetencji w tym zakresie na poziom prowincji. Rozproszenie władzy wojskowej zaczęło się już na koniec epoki Qing i postępowało w miarę rozkładu porządku cywilnego, prowadząc do militaryzacji społeczności lokalnych. Dla okresu republikańskiego miało to istotne skutki społeczne, gdyż militaryzm i stosowanie przemocy stało się dotkliwie odczuwalne. Porażka ambicji imperialnych Yuan Shikai i jego śmierć skutkowały załamaniem się kontroli centralnej po 1916r. Nastąpiły rozgrywki o władzę między generałami armii Beiyang. Generałowie ci, nazywani także dowódcami Beiyang, dowodzili swoimi osobistymi oddziałami i działali niezależnie od władzy centralnej. Podczas gdy dowódcy Beiyang walczyli miedzy sobą o wpływy, regionalni dowódcy wojskowi przejmowali władzę nad innymi częściami Chin.

W okresie miedzy 1916 do 1928, gdy GMD w Nanjing w końcu utworzyło nowy, narodowy rząd, pojawiło się wielu regionalnych przywódców, prawie wszyscy z wojskowego środowiska. Ludzie ci nazywali siebie gubernatorami wojskowymi (dujun), byli także określani jako dowódcy wojskowi (junfa). Władza ich była bardzo nietrwała, tylko niewielu z nich utrzymywało się dłuższy czas. Dowódcy wojskowi stale walczyli miedzy sobą. Po śmierci Yuan Shikai, kontrolę nad resztkami rządu centralnego przejął Duan Qirui, dowódca armii Beiyang, który był także jej ostatnim wodzem. Jego władza opierała się na luźnym porozumieniu dowódców wojskowych z północy i północnego wschodu kraju. Rząd centralny, określany w oficjalnych komunikatach jako rząd Beiyang, osłabiany przez zaciekłe spory wewnętrzne, nigdy jednak nie uległ zupełnej zagładzie. Działał do 1920, gdy ”klika Zhili” z okolic Pekinu pod przewodnictwem dowódców wojskowych Cao Kun (1862 – 1938) i Wu Peifu (1872 – 1939) zmusiła Duan do ucieczki do Tianjin, pod opiekę Japończyków. Tracąc powoli kontrolę nad większością kraju, rząd Beiyang zachował władzę nad stolicą Pekinem. Czasowo kontrolował także część północnych Chin dzięki koalicjom z innymi dowódcami wojskowymi. Ministerstwo Spraw Zagranicznych dalej reprezentowało Chiny w polityce międzynarodowej, rząd Beiyang otrzymywał także wpływy z opłat celnych, zużywane na spłatę zobowiązań po przegranych w 19 wieku wojnach. Rząd Beiyang kontynuował także reformy instytucjonalne, zwłaszcza w zakresie systemu oświatowego i systemu prawnego. Bronił chińskich interesów nie tylko w polityce zagranicznej, ale w drodze negocjacji z zagranicą doprowadził do podwyżki taryf celnych. Były to wszystko osiągnięcia, możliwe do wykorzystania przez następne władze.

Ze względu na wielką liczbę dowódców wojskowych i ich różną politykę trudno jest scharakteryzować ich epokę. Jedni dowódcy zezwalali swoim oddziałom na okrucieństwa, plądrowanie wsi i mordowanie ludzi. Dzięki takim ludziom epoka można uznać za pełną gwałtów i rozbojów. Niektórzy charakteryzowali się specyficznymi cechami. Zhang Zongchang (1881 – 1932), noszący przydomek ”generał psie mięso” – gdyż jego ulubiona zabawa nazywała się jedzeniem psiego mięsa – był znany jako rębacz i kobieciarz. Panował w latach 1920 – tych w Shandong, próbował także atakować na południe. Na krótki okres czasu opanował w 1925r. Shanghai i Nanjing. Miał armie złożoną z żołnierzy zaciężnych, w tym białych Rosjan, którzy uciekli do Chin po zwycięstwie bolszewików, liczącą około 50000 ludzi. W 1928 został pokonany przez oddziały GMD i uciekł do Japonii, a w 1932 , w czasie wizyty w Shandong został zamordowany. Feng Yuxiang (1882 – 1948) miał przydomek ”Chrześcijański generał”, ponieważ po konwersji na chrześcijaństwo, z zapałem neofity prowadził działalność misyjną. Doszedł do władzy na północy Chin, jego bazą było Shaanxi. Znany był incydent, gdy dokonał chrztu całego oddziału wojska przy pomocy węża straży pożarnej i kazał swoim żołnierzom maszerować do wtóru chrześcijańskich hymnów. Na terenach kontrolowanych przez siebie wprowadzał zasady chrześcijańskiego socjalizmu, ruchu powstałego w połowie 19 wieku w Europie. Starał się poprawić warunki życia i gospodarki dla wszystkich członków społeczeństwa, biednych i bogatych, zwalczał prostytucję, hazard i handel opium. Inni dowódcy wojskowi, jak na przykład Yan Xishan (1883 – 1960) z prowincji Shanxi, starali się o długofalową stabilność i rozwój gospodarczy oraz o dobrobyt ludności na kontrolowanych przez siebie terenach.

Czynsze, opłaty za dzierżawę, podatki, pieniądze od kryminalnych band i zyski z handlu opium dawały dowódcom wojskowym okazję do znacznego wzbogacenia się. Te środki, uzyskane od społeczeństwa mogły także być użyte dla zapewnienia usług i dóbr w życiu publicznym, ale w większości służyły do zakupu broni. Dowódcy wojskowi dysponowali władzą militarną, ale zwykle nie posiadali poparcia ze strony ludności. Przez większą część okresu, gdy byli oni u władzy, nie mieli żadnej legitymizacji swoich rządów, a władza oparta wyłącznie na sile z natury nie jest stabilna. Większość z nich angażowała się w rządzone przez siebie obszary, nie okazywali jednak zainteresowania Chinami jako narodem i centralnie zarządzanymi instytucjami. Wyjątkiem była jedynie poczta i morskie urzędy celne, funkcjonujące w tym okresie dalej. Bez wspólnej waluty, systemu centralnego zarządzania czy narodowej obrony, były Chiny politycznie i gospodarczo coraz bardziej rozczłonkowane.

Brak kontroli centralnej miał także pozytywne skutki. Działalność intelektualna i artystyczna, pozbawiona państwowych interwencji przeżywała okres eksperymentów, innowacji i kreatywności. Przykładowo podczas politycznego i społecznego przewrotu w latach 1910 i 1920 – tych, przemysł filmowy w Shanghai produkował urozmaicone i zaangażowane politycznie popularne dzieła rozrywkowe, musicale, lekkie komedie, epizody z tradycyjnej literatury i oper, filmy sztuk walki, kryminały i opowieści umoralniające. Działalność wydawnicza ekspandowała, czasopisma i gazety osiągały największe dotychczasowe nakłady. Powstawała ciekawa nowa literatura, w nowych formach i z nowymi wątkami tematycznymi. Wiele dzieł, będących klasykami współczesnej chińskiej literatury, zostały wtedy napisane i upublicznione. W portach traktatowych rosły szkoły i uniwersytety prawie bez ograniczeń. Chroniona przed rabunkiem ze strony dowódców wojskowych i japońską ekspansją, w miastach na wybrzeżu, zdominowanych przez obcokrajowców powstawała kultura - różnorodna, kreatywna, mieszczańska i kosmopolityczna.

Równocześnie ze zniszczeniami wywołanymi przez władze dowódców wojskowych i walki miedzy nimi dochodziło do istotnych zmian gospodarczych. Rozwój gospodarczy koncentrował się głównie na obszarach portów traktatowych, jednak ostatnie badania wskazują, że komercjalizacja i rozwój handlu wewnętrznego i zagranicznego dotyczyły także obszarów rolniczych, szczególnie w strefie przybrzeżnej. Budowa sieci handlowych otwierała nowe możliwości zatrudniania i rodziny poszukiwały – obok pracy na ziemi – nowych dróg do osiągniecia sukcesu gospodarczego. Po pierwszej wojnie światowej osłabła konkurencja z zagranicznymi firmami. Umożliwiło to chińskim przedsiębiorstwom bycie aktywnymi, zwłaszcza w branżach przemysłu lekkiego. W okresie powojennym chińskie przedsiębiorstwa produkcyjne i domy handlowe osiągnęły duże zyski pokrywając zapotrzebowanie krajów zachodnich na surowce i produkcję rolniczą. Po ponownym ożywieniu handlu w latach 1920 – tych wzrósł eksport do wycieńczonej wojną Europy i deficyt handlowy Chin zmniejszył się. Rozwinęły się także małe, nowoczesne gałęzie przemysłu na wybrzeżu. Dowodem szybkiego wzrostu uprzemysłowienia w tym czasie jest wzrost nowoczesnej produkcji fabrycznej, rosnącej w tempie 8 – 9% rocznie. Około 2 miliony ludzi pracowało w przemyśle, z tego jedna czwarta w Shanghai. Powstały nowe chińskie banki, istniejące mogły zwiększyć swoją bazę kapitałową. Wprowadzone nowe regulacje prawne ułatwiały obsługę biznesu. Było zauważalne, że budowa nowego, gospodarczego porządku instytucjonalnego na wybrzeżu postępuje na przód mimo politycznej niestabilności.

Głównym społecznym efektem rządów wojska był jego rosnący wpływ w społeczeństwie. Okres rządów dowódców wojskowych podkopał autorytet rządów cywilnych. Wojsko stało się instytucją przewodnią i wojskowe stały się metody rozwiązywania problemów kontroli i przywództwa. Jednocześnie Chiny jako całość stawały się obiecującym celem agresji , sytuacja polityczna prowokowała zagraniczne interwencje.

Rewolucyjny Front Jedności.

Inspirowani globalnymi prądami epoki, w okresie Ruchu 4 Maja aktywiści i studenci tego ruchu angażowali się w poznawanie idei i wydarzeń rozgrywających się na zachodzie. Sukces rewolucji październikowej 1917 w Rosji i rosyjskie zrzeczenie się nierównoprawnych traktatów w treści manifestu Karachan z lipca 1919 znacznie podniosło atrakcyjność lewicowych poglądów w Chinach. Do tego doszła zakończona właśnie pierwsza wojna światowa pomiędzy czołowymi potęgami światowymi i światowy ruch wyzwoleńczy. Podział dotychczasowego ruchu Nowej Kultury na część liberalnego pragmatyzmu i zwolenników lewicowej rewolucji oraz pogłębiające się poczucie kryzysu, skłaniało chińskich intelektualistów do poszukiwania radykalniejszych propozycji – tym razem w Rosji.

Młodzi intelektualiści ulegali wpływom rosyjskich anarchistów i terrorystów, propagujących filozofię politycznego anarchizmu – podówczas najbardziej radykalnego i popularnego kierunku w lewicowej filozofii przekształceń społecznych. Chińska pisarka Ding Ling (1904 – 1986), nadała głównej bohaterce swojej najsławniejszej powieści ”Dziennik Zofii” (Shafei nüshi de riji, 1928), nazwisko Zofii Perowskiej, rosyjskiej rewolucjonistki, zgładzonej w 1881r. za udział w zamachu na cara Aleksandra II. Użycie przemocy, wkalkulowane przez anarchistów do osiągnięcia celów politycznych, wydawało się wówczas wielu młodym Chińczykom nieuniknione. Anarchizm podkreślał autonomię lokalnych gmin, przeciwstawiał się monarchii, imperializmowi i nacjonalizmowi wszelkiego rodzaju, podejrzewanych o dążenie do jednego, zcentralizowanego państwa. Idea lokalnych gmin jako źródła porządku społecznego i dobrobytu trafiał do przekonania wielu Chińczykom, problemem był natomiast, wynikający z samej definicji anarchizmu brak organizacji i dyscypliny. Ponieważ dla wielu intelektualistów sytuacja wewnętrznego rozbicia Chin była nie do przyjęcia, rozwiązanie rosyjsko – bolszewickiej strategii, w której aktywiści zcentralizowanej partii stanowią awangardę społeczeństwa i prowadzą je ku jednemu celowi, wydawało się znacznie bardziej przydatne. Ta droga zdawała się być bardziej realna.

W przeciwieństwie do anarchizmu, marksizm w Chinach był znacznie mniej znany. W początku 1903r. wydany został krótki wyciąg z ”Manifestu komunistycznego”. Pięć lat później, w 1908r. chińscy anarchiści wydali Fryderyka Engelsa przedmowę do angielskiego wydania ”Manifestu komunistycznego” z 1888r., w języku chińskim. Był to pierwszy pełny tekst marksistowski, wydany w pełnej formie. Inspirowany przez rewolucję bolszewicką z 1917r., Li Dazhao (1889 – 1927), zwany później ” ojcem marksizmu w Chinach”, zwrócił uwagę na marksizm. W swoim eseju ”Zwycięstwo bolszewizmu” w październikowym numerze czasopisma ”Nowa Młodzież” z 1918r. przywitał nowy rewolucyjny porządek w Rosji Sowieckiej i po krótce omówił leżące u jego podstaw marksistowskie teorie społeczne i gospodarcze. Tak jak Li Hanjun (1890 – 1927), będący w tym czasie prawdopodobnie najwybitniejszym specjalistą teorii socjalistycznych, Li Dazhao zetknął się z marksistowskimi pismami za pośrednictwem wydawnictw japońskich. Założone przez niego ”Towarzystwo Badań nad Marksizmem”, spotykało się regularnie dla dyskusji teorii rewolucyjnych. Rozczarowani niedotrzymanymi obietnicami Wilsona dotyczącymi samookreślenia narodów, chińscy studenci i intelektualiści skupieni wcześniej w Ruchu 4 Maja, zaczęli studiować marksizm. W latach 1919 i 1920 pekińska gazeta codzienna ”Chenbao” i jej dodatek ”Chenbao fukan” zawierały tłumaczenia tekstów o marksizmie, w większości z japońskiego. Początkowo marksizm był rozumiany jako bardzo szeroka ideologia emancypacyjna. W tym zrozumieniu znalazł pełne poparcie u młodych studentów, chcących pozbyć się ciężaru przeszłości i narzuconych, obcych rządów. Później zainteresowanie marksizmem wzrosło na fali podziwu wobec rewolucji bolszewickiej. Pierwsi chińscy komuniści byli być może zachwyceni bardziej leninizmem niż marksizmem. Godne uwagi jest to, że ci pierwsi komuniści byli przede wszystkim nacjonalistami. Ironicznie rzecz traktując chińscy komuniści, stojąc wobec internacjonalistycznego credo marksizmu i jego późniejszego, leninowskiego wariantu, byli zainteresowani przede wszystkim ratowaniem Chin narodowych. Takie nastawienie miało wpływ na dalsze wydarzenia i kształt, jaki w Chinach przyjął marksizm – leninizm. W szczególności wyjaśnia to, dlaczego chińscy komuniści bardziej interesowali się praktycznymi zasadami i organizacją rewolucji sowieckiej niż leżącymi u jej podstaw ideami filozoficznymi Marksa i Engelsa. Leninizm traktowano jako praktyczną drogę do budowy efektywnej organizacji politycznej i nowego państwa narodowego. Strategie Lenina a później Stalina budowy Związku Radzieckiego były dla nich wzorem.

W tym czasie Komintern (powstała w 1919r. rosyjska organizacja mająca propagowanie komunizmu na całym świecie) zdecydował o powołaniu partii komunistycznej w Chinach. Była to oczywista próba uzyskania wpływów w kraju o długiej transkontynentalnej granicy z Rosją. Agenci Kominternu, obserwujący sytuację z Moskwy, doszli do przekonania, że grupa intelektualistów wokół Li Dazhao na Uniwersytecie Pekińskim będzie najlepsza dla uzyskania współpracy. Zidentyfikowali także grupę intelektualistów wokół czasopisma ”Nowa Młodzież” w Shanghai, a wśród nich Chen Duxiu, Li Hanjun i innych, jacy także mogliby stać się jądrem nowej partii komunistycznej. Okoliczności sprzyjały poszukiwaniom Kominternu. Wiele protestów, demonstracji i petycji żądały zmian politycznych, ale Chiny pozostawały zacofane i skłócone. Poszukiwanie nowego początku zyskiwało na aktualności. W sierpniu 1920 powstała w końcu w Shanghai komórka komunistyczna złożona ze studentów, nauczycieli i dziennikarzy. Od jesieni 1920 do pierwszej połowy 1921 roku powstały po kolei podobne komórki komunistyczne w Pekinie, Wuhan, Changsha, Jinan, Guangzhou i innych miastach, jak również w Japonii i Francji. Nazwy i formy organizacyjne zmieniały się z miejsca na miejsce. Małe, ukryte komórki komunistyczne działały z ukrycia i tworzyły kręgosłup ruchu komunistycznego. Korpus Młodzieży Socjalistycznej mógł działać nieco bardziej otwarcie i przejął zadanie rekrutacji nowych członków poprzez własne kontakty z młodzieżą miejską. Marksistowskie stowarzyszenia studyjne, również działające otwarcie, pracowały nad dostępem do możliwie szerokiej publiczności.

W listopadzie 1920 komunistyczna grupa w Shanghai ogłosiła ”Manifest Komunistycznej Partii Chin”. Ten pierwszy upubliczniony tekst, napisany pod kierownictwem Komunistycznej Partii Chin, zawierał trzy części: ”Ideały komunistów”, ”Cele komunistów” i ”Obecne warunki walki klasowej”. Tekst opisywał wysiłki komunistów nad osiągnięciem nowego społeczeństwa, usunięcia własności prywatnej, upaństwowienia środków produkcji, zniszczenia starego aparatu państwowego i likwidacji klas społecznych. Cytat: ”Celem komunistów jest powołanie nowego społeczeństwa, zgodnego z ideałami komunizmu. Aby umożliwić powstanie naszego idealnego społeczeństwa, pierwszym krokiem powinna być likwidacja współczesnego systemu kapitalistycznego. Likwidacja systemu kapitalistycznego wymaga silnej władzy, aby pokonać kraje kapitalistyczne. Siła mas pracujących - proletariat – będzie coraz silniejszy i skoncentrowany. Jest to wynikiem konfliktów klasowych miedzy krajami kapitalistycznymi. Ta siła wyrazi się w postaci formy, jaką jest walka klasowa.” Manifest wyjaśnia, że chiński proletariat musi prowadzić walkę klasową do zniszczenia systemu kapitalistycznego, i dlatego ”musi zorganizować rewolucyjną partię polityczną proletariatu – partię komunistyczną – aby osiągnąć siłę polityczną i ustanowić dyktaturę proletariatu.”

KPCh oficjalnie została powołana na pierwszym kongresie KPCh w lipcu 1921r. na terenie francuskiej koncesji w Shanghai. W kongresie uczestniczyło dwunastu delegatów , reprezentujący 53 członków partii z siedmiu miejscowości , wśród nich także Mao Zedong (1893- 1976) i Dong Biwu (1996 – 1975). Współzałożyciele partii Chen Duxiu i Li Dazhao nie mogli brać udziału. W kongresie uczestniczyli także przedstawiciele Kominternu, G. Maring (pseudonim Hendricus Sneevliet 1883 – 1942) i Nicolsky , pełniący rolę obserwatorów. KPCh była zdania, że wcześniejsze chińskie rewolucje (z lat 1911 i 1912) nie mobilizowały ludu na szerszą skalę, gdyż nie brały pod uwagę udziału robotników i chłopów. Głęboki podziw dla rewolucji październikowej skłaniał KPCh do odrzucenia Drugiej Międzynarodówki, międzynarodowej organizacji socjalistycznej. Od początku KPCh określała się jako partia marksistowsko – leninowska i rewolucyjna partia klasy robotniczej. Czuła się zobowiązana do socjalizmu i komunizmu i była zdecydowana przeprowadzić w Chinach rewolucję. Kongres stwierdził, że zasadniczym zadaniem partii na obecnym etapie polega na zakładaniu związków zawodowych wśród robotników aby ”napełnić związki zawodowe duchem walki klasowej”. Pierwszy Kongres KPCh ustalił także, że obowiązuje ściśle proletariacka i sekciarska linia ideowa i odrzucone są jakiekolwiek próby współpracy z innymi grupami społecznymi, jak z miejskimi posiadaczami sklepów, handlarzami lub intelektualistami. Uchwalono program, zawierający poparcie dla ”rewolucyjnej armii proletariatu mającej obalić klasy kapitalistyczne” i dla dyktatury proletariatu. Powstały dwa dokumenty – program partii i ”Pierwsza decyzja”, zawierająca postulat budowy związków zawodowych robotników przemysłowych – obie bezkompromisowo odrzucające współpracę z innymi partiami czy grupami lub intelektualistami. Wybrano Chen Duxiu na generalnego sekretarza. Razem z Chen Lida (1890 – 1966) i Zhang Guotao (1897 – 1079) tworzyli oni biuro centralne partii.

Takie skoncentrowanie na klasie robotniczej i wrogość wobec burżuazji było sprzeczne z polityką popieraną przez Komintern. W następnym okresie Komintern próbował zmusić KPCh do polityki współpracy z innymi ugrupowaniami, w szczególności z nacjonalistami skupionymi wokół Sun Yat-sen. Przyczyny takiej polityki Kominternu były zarówno ideologiczne jak praktyczne: Lenin i jego następcy uważali, że Chiny są krajem zacofanym, agrarnym i biednym, nie przygotowanym do rewolucji proletariackiej. Dlatego potrzebna jest rewolucja nacjonalistyczna, mieszczańska, zanim dojdzie do zastosowania socjalizmu. Przedstawiciel Kominternu, Maring, dostał zadanie tak wpłynąć na KPCh, aby przyjęła ona plan Kominternu. Zaproponował on KPCh stworzenie sojuszu z GMD, kierowanym przez Sun Yat-sen. KPCh i GMD faktycznie miały zbliżone cele i obie uznawały się za partie rewolucyjne. Obie dążyły do powstania silnych i niezależnych Chin bez wpływów zagranicznego imperializmu.

Chiny północne i centralne były ciągle pod kontrolą armii Beiyang. Z niewieloma wyjątkami dowódcy wojskowi traktowali KPCh i GMD podejrzliwie lub wrogo. Do 1923 jeden z niewielu dowódców, odnoszących się pozytywnie do GMD, Chen Jiongming (1878 – 1933) popierał Sun Yat-sen w jego staraniach kierowania rządem GMD w Guangzhou, wprowadzenia nowej organizacji GMD i budowie na północy rewolucyjnej alternatywy wobec rządu armii Beiyang. Sun wiedział, że bez poparcia z zewnątrz jego rząd na emigracji nie osiągnie władzy nad Chinami. Podczas gdy kraje zachodnie nie chciały się mieszać, GMD odmawiało przyjęcia jakiejkolwiek pomocy, Rosja Sowiecka poprzez Komintern oferowała swoją pomoc. W końcu Komintern wysłał swojego agenta, Adolfa Joffe (1883 – 1927) do Guangzhou. Joffe oferował rady, pieniądze i broń, ale pod warunkiem, że powstanie szerokie porozumienie narodowe, obejmujący także KPCh. W wyniku tego, w 1923r. Sun Yat-sen zorganizował koalicję zawierającą nacjonalistów, KPCh i Rosję Sowiecką. Wobec komunizmu Sun miał postawę nieprzyjazną, ale znalazł wystarczająco dużo elementów wspólnych między swoimi celami a poglądami sowietów, aby zawrzeć przejściowe porozumienie.

Pomiędzy 1923 i 1927r. GMD i KPCh współpracowały ściśle z Rosją Sowiecką. Wielki kontyngent doradców z Kominternu pomagał nie tylko w sprawach politycznych, lecz także pomagał GMD w budowie nowej, silnej armii na nowo utworzonej Akademii Wojskowej Whampoa (Huangpu junguan xuexiao). Uczelnia ta była wzorowana na moskiewskiej akademii Armii Czerwonej. Wybitną role w zajęciach na akademii odgrywała ideologia rewolucyjna. Komisarze polityczni szkolili oddziały w zakresie historii zagranicznego imperializmu w Chinach i podkreślali rolę świadomości politycznej. Chiang Kai-shek (1887 – 1975) był pierwszym komendantem szkoły i stworzył tam podstawy swojej prawie wyłącznej kontroli nad armią. Chiang urodził się w mieście Xikou w prowincji Zhejiang jako syn w rodzinie handlarzy solą. Otrzymał klasyczne wykształcenie, które głęboko oddziałało na niego. Dbałość o samorozwój, samodyscyplinę i przestrzeganie tradycyjnych obyczajów były dla niego ważne przez całe życie. Jak wielu z jego pokolenia, wojny przegrane przez Chiny i likwidacja systemu egzaminów państwowych skierowały jego uwagę na karierę wojskową. Zapisał się do jednej z japońskich akademii wojskowych aby tam studiować strategię, taktykę i technologię. W 1913r. spotkał w Japonii Sun Yat-sen i zaczął z nim współpracować. W sierpniu 1923 Sun wysłał go do Moskwy, aby tam studiować wojskowość i organizację partii. Przy otwieraniu Akademii Whampoa był oczywistym kandydatem na stanowisko jej komendanta. Zhou Enlai, późniejszy drugi w hierarchii przywódca KPCh, był komisarzem politycznym akademii.

Podczas gdy KPCh wahała się przed realizacją polityki proponowanej przez Komintern, nowy przedstawiciel Kominternu Michaił Borodin (1884 – 1952) starał się energicznie realizować współpracę KPCh i GMD. Proces został przyspieszony przez obietnicę większej pomocy finansowej i reorganizację GMD w styczniu 1924r. Poparcie z Rosji umożliwiło GMD przekształcenie się w całkiem nową i skuteczną partię, zbudowaną na zasadach leninowskich. Była ona sprawnie zorganizowana i w wysokim stopniu zcentralizowana. Według instrukcji z Kominternu, głównymi wrogami rewolucji byli zagraniczni imperialiści i ich chińscy kolaboranci. Podczas gdy KPCh zwalczała tych przeciwników we współpracy z GMD, wzmacniała się także pozycja KPCh wobec GMD, a w szerszym sensie także wobec innych ugrupowań ruchu nacjonalistycznego, ponieważ przejmowała ona kontrolę nad ruchem wśród chłopów i robotników. Józef Stalin (1878 – 1953), który po śmierci Lenina w 1924r. przejął kontrolę nad Rosją Sowiecką, grał istotną rolę w realizacji ”polityki frontu jedności”. Początkowo chciał, aby chińscy komuniści związali się z lewicową frakcją wewnątrz GMD, aby zwiększyć ich znaczenie w całym ruchu. Gdy przeciwnicy komunistów w GMD zaatakowali KPCh widząc w ich działaniach próbę podkopania pozycji GMD, Stalin był zdania, że jedyną możliwą polityczną drogą dla komunistów jest ich sojusz z GMD. Niezwykła i krępująca współpraca KPCh i GMD była znacząco popierana przez Stalina.

Porozumienie oficjalnie zostało nazwane jako ”Front Jedności” (1923 – 1927). Pomogło ono KPCh zwiększyć liczbę swoich członków i umożliwiło nawiązanie bezpośrednich osobistych kontaktów z żołnierzami GMD i urzędnikami w organizacjach takich jak Akademia Wojskowa Whampoa, co miało okazać się w przyszłości nieocenioną pomocą. Wang Jingwei (1883 – 1944), który w latach 1920 – tych awansował do wewnętrznego kręgu w otoczeniu Sun Yat-sen, współpracował z Zhou Enlai w politycznym oddziale Akademii w organizacji kampanii propagandowych. Miedzy styczniem 1924 i majem 1926 wpływy KPCh w GMD stale rosły, a ilość członków KPCh wzrosła z około 1000 w styczniu 1925 do 58000 w maju 1927. Wpływy komunistów w obszarach miejskich wzmocniły się po demonstracjach Ruchu Trzydziestego Maja (1925). Pod ochroną armii nacjonalistycznych, na południu, KPCh mogła działać na wsiach i poszerzać swój wpływ miedzy chłopami.

Te sukcesy i doświadczenia w obszarze przygotowywania rewolucji miały jednak swoją cenę. KPCh nie mogła zorganizować swojej stałej bazy w ośrodkach miejskich, ani długotrwałego, stałego poparcia wśród chłopów na południu. Przez swój związek z GMD, KPCh nie mogło rozwinąć jednej spójnej polityki wobec terenów wiejskich. Od pozycji względnej obojętności wobec chłopów przeszła do radykalnego planu wywłaszczenia ziemi – z którego później musiała się wycofać, gdy został odrzucony przez prawe skrzydło GMD. Jako partner we Froncie Jedności, KPCh musiała ulegać kompromisom i manewrom taktycznym. Przez to, że traciła część członków z powodu rywalizacji i podejrzliwości ze strony swojego partnera GMD, partia znalazła się w niebezpieczeństwie oderwania się od podstawowej bazy swoich zwolenników.

Po śmierci chorego na raka Sun Yat-sen, 12 marca 1925r., pomiędzy lewym i prawym skrzydłem GMD wybuchła walka o władzę. Dwaj najbardziej prawdopodobni następcy Sun Yat-sen, zorientowany prawicowo Chiang Kai-shek i lewicowy nacjonalista Wang Jingwei, różnili się także swoimi poglądami co do taktyki prowadzonej walki. Chiang wątpił w sens współpracy ze Związkiem Radzieckim i podejrzewał, że Front Jedności służy tylko do rozkładu jego nacjonalistycznego kierownictwa. Wang Jingwei chciał kontynuacji Frontu i współpracy z KPCh. Chiang Kai-shek szybko objął władzę i usunął w cień rywala. Po uzyskaniu oficjalnie stanowiska głównodowodzącego Narodowej Armii Rewolucyjnej (5 czerwca 1926r.), poprowadził Ekspedycję Północną, mającą na celu ponowne zjednoczenie kraju i uznaną jeszcze przez Sun Yat-sen za główne zadanie Jednolitego Frontu.

Przeprowadzenie Ekspedycji Północnej miało na uwadze dwa cele - pierwszym było umocnienie jego rządu i partii, drugim usunięcie resztek dowódców wojskowych, pozostałych po Armii Beiyang, kontrolujących duże obszary północnych Chin. W lipcu 1926 wyruszyła z Guangzhou w prowincji Guangdong licząca 100 000 ludzi Narodowa Armia Rewolucyjna do walki z dowódcami wojskowymi. Armia była wyposażona przez Sowiecką Rosję, każdej jednostce był przydzielony sowiecki doradca wojskowy, sowieccy piloci na sowieckich samolotach prowadzili loty rozpoznawcze. W tym samym czasie na wieś wyruszyli komunistyczni agitatorzy, przekonujący ludność z obszarów zajętych przez dowódców wojskowych do przejścia na stronę nacjonalistów i propagujący jednocześnie strajki i powstania chłopskie. Dowódcy wojskowi nie chcieli jednak ustąpić i wywiązała się gwałtowna wojna domowa, kosztująca życie około 300 000 ludzi. W marcu 1927r. Narodowa Armia Rewolucyjna zajęła już prowincje Hunan, Hubei, Jiangxi, Guizhou i Fujian i wiele ważnych miast, w tym Shanghai, Nanjing i Wuhan w południowych Chinach.

Gdy zwycięstwo wydawało się już bliskie, Chiang pozbył się sił, które poparły go w decydujący sposób. Konflikty między nim i jego zwolennikami z jednej strony a KPCh, doradcami sowieckimi i lewym skrzydłem GMD z drugiej pogłębiły się w czasie trwania Ekspedycji Północnej. Rozdźwięk zwiększył się gdy doradcy sowieccy zaczęli podejrzewać Chiang o budowę dyktatury wojskowej. Chiang zakończył współpracę z Kominternem z końcem 1926r., a krótce potem zakazał działalności członków KPCh w komitetach GMD. 12 kwietnia 1927 zdecydował, aby rozpocząć brutalną kampanię niszczenia i masakr komunistów, tak aby usunąć ich z partii, rządu i armii. Nie wszyscy dowódcy i grupy w GMD były gotowe wziąć w tym udział. Wang Jingwei, kontrolujący wówczas centrum przemysłowe w Wuhan, sprzeciwiał się ”białemu terrorowi” przeciwko KPCh i jej zwolennikom. W styczniu 1928r. oddziały Chiang opanowały jednak Wuhan i doprowadziły do powstania jednolitego rządu wojskowego dla całego obszaru wzdłuż rzeki Yangzi. Do tego czasu całe północne Chiny znajdowały się w rękach dowódców wojskowych. 7 kwietnia 1928 Chiang podjął Ofensywę Północną przeciwko pozostałym dowódcom wojskowym . Wielu generałów zadeklarowało neutralność lub przeszło na stronę Chiang Kai-shek. Do końca 1928r większa część Chin znalazła się pod jego kontrolą, chociaż niektórzy dowódcy z północy dalej pozostali wrogami Chiang. Zmieniło się to dopiero w 1937r. z wybuchem wojny Japonii z Chinami.

Walka o zjednoczenie narodowe była kontynuacją, a w pewnym sensie punktem szczytowym długotrwałych zmagań od czasu upadku imperium Qing. Chodziło o jednolitą kontrolę nad całym terytorium Chin. Ekspedycja Północna nie była ostatnią wojną o panowanie. Jeszcze wiele dziesięcioleci będą się Chiny znajdowały w taki czy inny sposób w stanie ciągłych wojen. Jednak zwycięskie zakończenie kampanii wojennej robiło wrażenie i było ważnym sukcesem Chiang Kai-shek. Gdy zaczął usuwać komunistów ze swojej partii i z miast będących pod kontrolą nacjonalistów, doprowadził partię komunistyczną na skraj załamania. Konsekwencją prowadzonej przez Komintern od 1920r., zapoczątkowanej z wielkimi nadziejami polityki Jednolitego Frontu była dla KPCh zupełna katastrofa.

Formowanie narodu w dekadzie

Do 1928r Chiang Kai-shek pokonał swoich głównych konkurentów wewnątrz i poza Partią Nacjonalistyczną. Zjednoczył na nowo Chiny i zrealizował plan budowy zjednoczonej Republiki. Miasto Pekin zostało przemianowane na Beiping, co oznacza ”Pacyfikacja Północy” (przy czym znak określający stolicę został usunięty). Chiang zadecydował o przeniesieniu siedziby rządu do Nanjing, byłej stolicy z czasów dynastii Ming, ostatniej dynastii należącej do Chińczyków Han. Po raz pierwszy od 1911 kraj był rządzony z jednego centrum. System polityczny polegał na rządzie jednopartyjnym pod kierownictwem jednego człowieka – generalissimusa Chiang Kai-shek (da yuanshuai). Podczas gdy te osiągnięcia były powszechnie podziwiane i cenione, w wielu przypadkach nie mógł on usunąć całkowicie głęboko zakorzenionych sił regionalnych. Niektóre prowincje opierały się przed płaceniem podatków do rządu centralnego. Zasięg oddziaływania państwa pozostawał ograniczony, a rząd nie do końca mógł ściśle kontrolować duże obszary kraju. Również pozycja Chiang jako szefa rządu nie była w pełni zabezpieczona i szybko stanął on przed pierwszymi poważnymi wyzwaniami. Główną przyczyną opozycji wobec Chiang był strach przed jego rosnącą władzą osobistą i nadciągającym z Nanjing centralizmem. Wyniknął z tego, zwłaszcza w okresie od 1928 do początku lat 1930 – tych, szereg politycznych manewrów i czasem starć wojskowych między Chiang a kolejnymi przeciwnikami, chcącymi poszerzyć swoją władzę i jednoczyć się przeciwko niemu. Do współzawodników Chiang należeli w 1929 dowódcy wojskowi z Guangxi, dowódcy Feng Yuxiang i Yan Xishan, powstanie komunistyczne w Jiangxi we wczesnych latach 1930 – tych, pochodzący z Guangzhou zwolennicy konserwatywnego dowódcy z GMD Hu Hanmin w 1931r., dysydenci z Fujian w 1933 i znowu milicja z Guangdong i Guangxi w 1936r. Wszyscy oni otwarcie przeciwstawiali się rządowi Chiang i próbowali go obalić. Brały w tym udział setki tysięcy rebeliantów – i dziesiątki tysięcy zginęło. Reakcje Chiang były w równym stopniu gwałtowne co wątpliwe. Szpiegostwo, agenci tajnych służb i zamachy jak też wielkie łapówki dla rozmaitych dowódców wojskowych pomagały mu utrzymać się przy władzy. Cena była wysoka. Na obszarach objętych walkami konflikty prowadziły do pogorszenia i tak złych trudnych warunków życia, na skutek czego ludność często była rozczarowana lub nawet wypędzana. Uciekinierzy, dezerterzy, migranci i potrzebujący mogli później łatwo dać się rekrutować przez KPCh.

Po 1927 większość przywódców GMD uznała wspólne cele polityczne, w tym walkę z komunizmem, system jednopartyjny, konieczność politycznej centralizacji i stosunkowo wysoki stopień kontroli nad społeczeństwem i gospodarką. Teoretycznie GMD kontrolowała państwo i chciała rządzić poprzez system tak zwanej ”kurateli politycznej”, aż społeczeństwo chińskie osiągnie dojrzałość do demokracji. ”Trzy zasady ludu”, rozwinięte przez Sun Yat-sen i przyjęte jako oficjalna ideologia, przewidywały, obok nacjonalizmu i dobrobytu także demokrację. Reżym, powstały po 1927r. nie był ani totalitarny, ani demokratyczny, ale wahał się niezdecydowanie miedzy tymi dwoma biegunami spektrum politycznego. Dla dyktatury jednej partii Partia Nacjonalistyczna była w oczywisty sposób zbyt różnorodna. Poszczególne frakcje traktowały się jako części jednej nacjonalistycznej rewolucji i w ten sposób wyznawały te same ogólne cele, ale ich przekonania polityczne i interesy były różne. Orientacje polityczne wewnątrz bazy członkowskiej GMD sięgały od lewicowych poprzez tradycyjne do konserwatywnych. Autorytet Chiang był poddawany w wątpliwość zarówno w sferze ideologii politycznej, jak i praktycznych kwestiach rządzenia. Chiang miał trudności w obchodzeniu się z biurokracją partii i państwa. Ogólnie jego autorytet zależał od niestabilnych koalicji zwolenników GMD i regionalnych sprzymierzeńców – wodzów wojskowych lub lokalnych elit. Ci zwolennicy otrzymywali niewiele więcej niż kruchą lojalność ze strony Chiang Kai-shek jako przywódcy lub samej partii.

Nawet w najwyższych kręgach te koalicje były kruche. Od 1928 do 1947 Chiang Kai-shek był cztery razy (zwykle na krótki termin) prezydentem gabinetu , tzw. Wykonawczy – Yuan. W innych okresach gabinet był kierowany przez H. H. Kung (1881 – 1967), T. V. Soong (1894 – 1971) lub jakiegoś innego politycznego sprzymierzeńca. T.V. Soong (Song Ziwen), brat pani Chiang Kai-shek (Song Meiling, 1897 – 2003), był jedną z wpływowych osobistości w rządzie. Uzyskał w 1915r. tytuł bachelor na wydziale nauk przyrodniczych na uniwersytecie Harvarda , a w latach 1915 – 1917 ukończył studia na uniwersytecie Columbia. W 1928r. Soong wszedł w skład nacjonalistycznego rządu, gdzie był ministrem finansów (1928 – 1933), gubernatorem chińskiego banku centralnego (1928 – 1934), ministrem spraw zagranicznych (1942 – 1945), urzędującym prezydentem Wykonawczego – Yuan, w 1930 na dwa miesiące, potem pełnił tę samą funkcję na przełomie 1932/1933, następnie w okresie 1945 do 1947 był formalnie prezydentem. Ogólnie w sprawach strategii wobec Japonii reprezentował stanowisko odmienne niż Chiang. H. H. Kung również odgrywał ważną rolę. Był gubernatorem banku Chin i następcą T. V. Soong jako ministra finansów. Miał opinię najbogatszego i być może najbardziej skorumpowanego polityka w Chinach. Kung i Soong tworzyli rdzeń grupy znanej jako ”Grupa Studiów Politycznych”, zajmująca się zagadnieniami rozwoju gospodarczego. Rodziny Sun, Kung, Soong i Chiang, w czasie całego okresu Republiki Nacjonalistycznej stały w centrum powiązań finansowych i politycznych.

Chiang opierał się także na braciach Chen (Chen Lifu 1900 – 2001 i Chen Guofu 1892 – 1951), będących przywódcami tzw. kliki CC. Klika CC miała w GMD silną pozycję, szczególnie w pionie organizacyjnym, prowadzonym w partii od poziomu narodowego aż do bazy i wzorowana była na strukturach partii bolszewickiej. Klika CC umacniała swoją pozycję, ponieważ miała wpływ na nominacje w partii i kierownictwie na poziomie kraju i prowincji a także nadzorowała prasę i inne przedsięwzięcia związane z kształceniem i kulturą. Grupa reprezentowała światopogląd nacjonalistyczny i tradycjonalistyczny. Odrzucała radykalne reformy, była silnie antykomunistyczna i angażowała się w odtwarzanie tradycyjnych wartości moralnych. Na polecenie Chiang, jeden z braci, Chen Lifu, został kierownikiem tajnej służby o nazwie Sekcja Dochodzeniowa Działu organizacyjnego GMD. Styl rządzenia Chiang polegał na tworzeniu rywalizujących z sobą organizacji, wiernych jedynie jemu. Dlatego niedługo potem poprosił Dai Li (1897 – 1946), jednego z wychowanków Whampoa, o przejęcie kierownictwa w wojskowej tajnej służbie, nazwanej Biuro Dochodzeń i Statystyki w Wojsku. Obie tajne służby prowadziły operacje przeciwko zdeklarowanym i rzekomym przeciwnikom. Korumpowały wrogów, organizowały zamachy, przygotowywały antykomunistyczną propagandę i zbierały tajne informacje poprzez infiltrację, tortury, groźby i przekupstwa.

Inną frakcją była grupa Whampoa albo Huangpu. Jej członkami byli absolwenci akademii wojskowej, kiedyś studiujący pod kierownictwem Chiang. Dominowali oni w komisji do spraw wojskowych , kierującej nacjonalistycznymi siłami zbrojnymi i byli całkowicie lojalni wobec Chiang Kai-shek. Zorganizowali oni inną grupę, nazywaną ”niebieskie koszule” do zwalczania liberalizmu, korupcji, komunizmu i japońskiego zagrożenia. Niebieskie koszule naśladowały faszystowskie grupy z Europy. Zainteresowanie Chiang faszyzmem było jednak powierzchowne i koncentrowało się głównie na faszystowskim kulcie wodza i podkreślaniu dyscypliny. Na czele Niebieckich Koszul stała tajna organizacja nazwana Lixingshe (Stowarzyszenie energicznego działania). Miało ono około pół miliona członków i zajmowało się zwalczaniem komunizmu prowadząc akcje i szkolenia w zakresie technik walki, politycznej indoktrynacji, masowej rekrutacji, operacji tajnych, infiltracji armii regionalnych dowódców wojskowych i propagandy. Zdominowało ono szkolenia w armii i miało wpływy w policji, na uniwersytetach, na letnich szkolnych obozach i innych szkoleniach czy zabawach przeznaczonych dla młodzieży. Chociaż klika CC, grupa Studiów Politycznych i grupa Whampoa były bardzo lojalne wobec Chiang Kai-shek, to miały inne priorytety polityczne.

Chiang Kai-shek miał dwu rywali wewnątrz partii – zorientowanego lewicowo Wang Jingwei i konserwatywnego Hu Hanmin. W pierwszej dekadzie w Nanjing obaj, każdy na swój sposób, próbowali zająć miejsce Chiang. Dopiero rosnące zagrożenie ze strony Japonii zmusiło ich do współpracy. Po krótkim wycofaniu się w listopadzie 1931, Chiang wrócił do władzy w styczniu 1932. Jego nieobecność miała wykazać, że żaden inny przywódca nie może go zastąpić. Po powrocie Chiang sformował nowy rząd, w którym Wang Jingwei, po długich pertraktacjach, objął stanowisko przewodniczącego Wykonawczego – Yuan. W ten sposób Wang i jego grupa, ”Frakcja Reorganizacyjna” znalazła się teoretycznie na szczycie rządu, ale nigdy nie uzyskała prawdziwej władzy.

Przyjęta w 1928r. struktura rządu odpowiadała schematowi pięciu gałęzi, wymienionych przez Sun Yat-sen w jego wykładach na temat demokracji (minquan zhuyi). Trzy z nich odpowiadały wzorom zachodnich liberalnych instytucji politycznych. Były to Wykonawczy - Yuan (lub gabinet, xingzheng yuan ), kierujący codzienną pracą w różnych ministerstwach i komisjach, Legislacyjny - Yuan (lifa yuan), odpowiedzialny za uchwalanie praw, Sądowniczy - Yuan (sifa yuan), odpowiedzialny za system prawny. Dwa pozostałe pochodziły z tradycji konfucjańskiej, biurokratycznej władzy. Nadzorczy - Yuan (jiancha yuan) nadzorował urzędy rządu i posiadał uprawnienia do akceptacji, usunięcia z urzędu, zwalczania korupcji i nadzoru nad rachunkowością, Egzaminacyjny – Yuan (kaoshi yuan) koncentrował się na kwalifikacjach personelu urzędniczego.

Można poznać silne i słabe strony instytucji GMD na przykładzie Egzaminacyjnego – Yuan. Składał się on z dwu części - Komisji Egzaminacyjnej (dianshi weiyuanhui), odpowiadającej za przeprowadzanie egzaminów i Ministerstwa Kadr (quanxu bu), do którego zakresu obowiązków należały pochwały, awanse i ocena stanowisk służbowych. W czasie ery republikańskiej Egzaminacyjny – Yuan posiadał nie więcej niż 200 pracowników, był zatem małą jednostką. Pierwszym ministrem Egzaminacyjnego – Yuan był Dai Jitao (1891 – 1949), jeden z wiodących i wpływowych teoretyków partyjnych, kierujący początkowo Wydział Polityczny Akademii Whampoa a od 1924r. Wydział Propagandy GMD. W swoich pismach próbował on połączyć teorie Sun Yat-sen z tradycją konfucjańską.

Egzaminacyjny – Yuan po raz pierwszy zorganizował egzaminy w Nanjing w 1931r.,dla znalezienia pracowników na wyższe stanowiska w służbie państwowej. Egzaminy zostały nazwane gaokao, (nie należy mylić ich z tak samo nazywającymi się egzaminami wstępnymi na uniwersytety we współczesnej ChRL). W 1933r. zostały przeprowadzone w Nanjing dalsze egzaminy. Tym razem dla stanowisk wstępnych i dla kandydatów do służby publicznej. Treść egzaminów odpowiadała w wysokim stopniu egzaminom z okresu Beiyang. Zawierały trzy elementy. Najobszerniejszy dotyczył wiedzy ogólnej i zdolności w zakresie wypowiedzi. Pytania dotyczyły tradycyjnej filozofii, literatury i historii, a ponadto sprawdzano bardzo dobrą znajomość klasycznego języka chińskiego. W drugiej części badano wiedzę w zakresie w zakresie finansów, zarządzania i innych dziedzin fachowych. Trzeci element dotyczył doktryny partyjnej GMD (dangyi) i pytano o treść dokumentów z kongresów partyjnych. W tej trzeciej części egzaminu w centrum znajdowały się pisma Sun Yat-sen. Najważniejszymi tematami egzaminu były nacjonalizm, modernizacja i antykomunizm. Egzaminy miały selekcjonować zdających i były odpowiednio trudne. Egzaminacyjny – Yuan organizował je regularnie i z dużym wysiłkiem. Podobnie jak w czasach cesarstwa, oceny były anonimowe. Egzaminy trwały kilka dni, a zdający byli izolowani w specjalnych budynkach. Po egzaminie, przewodniczący Egzaminacyjnego – Yuan, Dai Jintao, ogłaszał wyniki i wystawiał je publicznie.

W odróżnieniu do jego cesarskiego poprzednika, republikański Egzaminacyjny – Yuan miał mniejsze znaczenie, gdyż większość stanowisk w służbie publicznej było obsadzanych poza egzaminami. W czasie dziesięciolecia Nanjing tylko 1% urzędników miało zdany egzamin. Prawie wszystkie stanowiska obsadzano z czyjegoś polecenia. W roku 1936 pozycja egzaminów poprawiła się i zdający z reguły otrzymywali posady. Tym nie mniej tylko mały procent urzędników posiadał swoje stanowiska na bazie zdanego egzaminu.

Rząd nacjonalistyczny uruchomił także ważne inicjatywy i reformy mające na celu odbudowę narodową. Era republikańska była czasem zmian i innowacji, szczególnie na obszarach miejskich. Niektóre z tych reform były bardzo udane. Tak na przykład udało się powoli poprawić międzynarodowy prestiż Chin. Chiny były członkiem ważnym członkiem międzynarodowych organizacji, jak Liga Narodów. Powoli, ale skutecznie Chiny redukowały zagraniczne przywileje i poprzez rewizje traktatów i reformę celną uzyskiwały pozycję równorzędnego partnera handlowego. W 1930r. udało się rządowi ustanowić na nowo autonomię celną. Uzyskano prawo do samodzielnego określania stawek wwozowych dla importu. W tym samym okresie urząd celny działający na morskich granicach państwa, pobierający te opłaty, rozpoczął zwalnianie pracowników zagranicznych na rzecz chińskich. Zwrócono Chinom cały szereg zagranicznych koncesji , na przykład wydzierżawiony przez Brytyjczyków obszar w Shandong, Weihaiwei. W ten sposób rząd osiągnął jeden z najważniejszych celów, o jaki chińscy nacjonaliści się upominali, ale na razie bez rezultatu. W wyniku tych działań stawki celne i przychody z cła wzrosły, tak że prawie połowa wydatków rządowych mogła być pokryta z ceł, druga połowa była finansowana z rolnictwa i przemysłu.

Czasy politycznej kurateli, gdy nie wchodziły w grę wybory, opierały się na prowizorycznej konstytucji, tak zwanej konstytucji opiekuńczej z 1931r. Miała ona służyć w okresie przejściowym, od władzy jednej partii do systemu konstytucyjnego, demokratycznego. Według konstytucji, obok rasy, religii i klasy również płeć należała do listy kryteriów, według których obywatele nie mogli być dyskryminowani. Intensywne dyskusje w partii i w całym społeczeństwie dotyczyły opracowywania i wprowadzania stałego przedstawicielstwa narodowego na początku lat 1930 – tych. W maju 1936r. opublikowano wreszcie projekt nowej konstytucji. Bazowała ona na trzech zasadach. W rzeczywistości deklarowała ona Chiny jako ”Republikę Trzech Zasad”. Konstytucja gwarantowała wprawdzie ludowi prawo do posiadania głosu doradczego, ale przewidywała także możliwość ograniczenia podstawowych praw obywatelskich. Prawa indywidualne mogły być odwołane prostą większością głosów w parlamencie, gdy wymagały tego okoliczności.

Prawo i prawo karne stało na porządku dziennym rządu w Nanjing. Nacjonaliści przejęli wszystkie istotne akty prawne ich poprzedników z rządu Beiyang, starali się jednak tak zmienić dokumenty i przepisy prawne, aby zapewnić im zgodność z nowymi warunkami politycznymi i obowiązującą konstytucją. Legislacyjny – Yuan uchwalił nowe prawa dla postępowania karnego, a w 1928r. opublikował nową wersję kodeksu karnego. Rewizja kodeksu karnego wykonawczego została uchwalona w 1928r. i pozostała jako obowiązująca z niewielkimi zmianami do 1949r. Intensywna publiczna i prawnicza dyskusja towarzyszyła dalszym pracom nad tymi kodeksami w latach 1930 – tych. ! stycznia 1935r. został ogłoszony nowy kodeks karny , rok później pojawiły się nowe przepisy dotyczące postepowania karnego. Miedzy 1929 i 1931 uchwalono nowy kodeks cywilny, wzmacniający pozycję kobiet w małżeństwie, w rozwodzie i sprawach spadkowych. Zmiany te działały jednak tylko na terenach miejskich.

Po 1928r. rząd w Nanjing zajął się także wprowadzeniem nowego systemu prawnego i nowych instytucji prawnych. W roku 1930 rząd zatwierdził szeroko zakrojony plan zastąpienia w ciągu 10 lat wszystkich tradycyjnych sądów Yamen. Nowe sądy podzielone zostały na sądy cywilne i karne i powstały trzy poziomy sądownictwa – Sąd Najwyższy, Najwyższy Sąd Prowincjonalny i Sąd Okręgowy. Każdy sąd posiadał swojego prokuratora, mającego monopol na czynności dochodzeniowe we wszystkich sprawach karnych. Proces karny powinien mieć formę słownego oskarżenia, na skutek czego prokurator po przesłuchaniach będzie formułował oskarżenie, a oskarżony może się bronić ze wskazaniem na okoliczności łagodzące lub uwalniające. W projekcie prawa karnego zostało wprowadzone prawne przedstawicielstwo przez adwokata zarówno oskarżonego jak i skarżącego. W wielkich chińskich miastach powstały szybko izby adwokackie.

Rząd chiński miał również zamiar rozbudowywać szkolnictwo, a w szczególności reformować szkolnictwo wyższe, zgodnie z potrzebami rozwoju narodowego. W 1928r. uchwalono nową organizację szkolnictwa wyższego. Przewidywała ona , że każdy uniwersytet powinien posiadać przynajmniej jeden z wydziałów poświęcony nauce, technice, medycynie lub rolnictwu. Pod kierownictwem ministra edukacji Zhu Jiahua (1893 – 1963), w roku 1932 rozpoczęto ambitne reformy. Posiadał on wykształcenie jako geolog, zdobyte w Niemczech. Dzięki wieloletniemu zaangażowaniu w prowadzenie polityki edukacyjnej posiadał znakomite przygotowanie fachowe do pełnionej funkcji. Rozwój przebiegał bez zakłóceń. Do 1936 liczba uniwersytetów i szkół wyższych wzrosła do 108 instytucji z 41922 studentami oraz 11850 wykładowcami i współpracownikami. Mieściły się one przeważnie w wielkich miastach we wschodniej części kraju. Do tego dynamicznie tworzącego się systemu należały uczelnie publiczne (Uniwersytet Pekiński, Uniwersytet Jiaotong, Narodowy Uniwersytet Centralny), jedna instytucja czysto badawcza, Academia Sinica, a ponadto szereg prywatnych szkół wyższych i uniwersytetów (Uniwersytet Tsinghua, Uniwersytet St. John, Peking Union Medical College, Uniwersytet Yenching). Uniwersytety publiczne były oparte głównie na modelu niemieckiego uniwersytetu badawczego opracowanym przez Humboldta, podczas gdy wiele wiodących prywatnych wyższych szkół było wspierane przez instytucje amerykańskie, korzystały z amerykańskiego doradztwa czy nawet kierownictwa. Ministerstwo edukacji pracowało nad tym, aby punkt ciężkości kształcenia na wyższym poziomie przesunąć z nauk humanistycznych na nauki inżynieryjne i przyrodnicze i na poziomie wyższym niż średni, z orientacją na wykształcenie zawodowe. Wzrosło wsparcie finansowe rządu dla nauk stosowanych. Miedzy 1931 a 1936r. podwoiła się liczba studentów na kierunkach nauka i technika na uczelniach publicznych. Równocześnie z ekspansją rósł wpływ rządu. W latach 1930 – tych uczelnie wyższe zostały zobowiązane przez Partię Nacjonalistyczną do polityzacji kształcenia. Ministerstwo edukacji poleciło wszystkim uczelniom wprowadzić do programów nauczania kursów przeszkolenia wojskowego i kursy ideologii Partii Nacjonalistycznej dla podniesienia dyscypliny i lojalności wobec Partii. Rząd GMD pracował mocno nad zwiększeniem liczby obowiązkowych szkół podstawowych i średnich. Jednocześnie władze ustaliły, że szkoły będą zarządzane i nadzorowane centralnie, ponieważ wykształcenie ma służyć potrzebom państwa. Wykształcenie ma być kluczem do lojalności wobec narodu, partii i ich ideologii, bazującej na zasadach ludowych.

Reformatorzy zajęli się także biedą w miastach i innymi społecznymi problemami jak narkomania, prostytucja i hazard. Ogłosili program reform społecznych dla miast, podobny do takich, jakie były popularne na zachodzie. W okresie republikańskim, w społecznych problemach miejskich widziano jeden z głównych przyczyn problemów na drodze do modernizacji Chin. Pomoc społeczna i interwencje socjalne miały formę państwowych domów opieki, warsztatów dla ubogich i sierocińców, w których biedacy musieli wykonywać prace przymusowe i powinni uzyskiwać kwalifikacje do życia samodzielnego. Część ludności miejskiej, której państwo nie mogło w inny sposób integrować ze swoimi programami, powinna była przymusowo – z różnym stopniem przymusu - znaleźć się w wymienionych ośrodkach opiekuńczych. Był to plan szerokiego nadzoru i pomocy nie tylko dla kryminalistów, ale również chorych na trąd, chorych psychicznie, członków sekt, mniejszości i biedaków, którzy mieli znaleźć się w specjalnych gettach lub innych miejscach przeznaczonych do takiego nadzoru. Mimo zwalczania prostytucji, hazardu i narkotyków, wszystkie te zjawiska dalej pozostawały rozpowszechnione.

Budując nowoczesny naród, rząd chiński występował także przeciwko instytucjom religijnym. Tradycje konfucjańskie, taoistyczne i buddyjskie były głęboko zakorzenione w życiu wsi i nadawały życiu wielu ludzi na wsiach głębszy sens i poczucie wspólnoty. Chiny nigdy nie posiadały narodowego, hierarchicznego kościoła urzędowego . Pojęcie ”religia” (zongjiao), z opartą na chrześcijaństwie konotacją wiary osobistej, praktykowanej wspólnie w grupie wyznawców, pojawiło w chińskim słownictwie się dopiero w późnym 19 stuleciu. Zostało ono zapożyczone ze słownika niemieckiego i przetłumaczone z japońskiego. Na początku 20 wieku reformatorzy próbowali przekształcić i zmodernizować chińskie tradycje, organizowali podporządkowane państwu gminy wyznaniowe, zorganizowane według wzorów zachodnich. W ten sposób państwo prawnie uznało Chińskie Zjednoczenie Buddystyczne jako oficjalne przedstawicielstwo narodowe buddystów. Podobne organizacje zostały także utworzone dla innych wspólnot religijnych.. Były one jednak traktowane nie jako religijne, ale jako rodzaj organizacji kulturalnych (wenhua tuanti). Rząd widział religie jako manifestację tradycji kulturalnej Chin. Zrzeszenia religijne musiały się rejestrować w odpowiednim biurze spraw socjalnych i lokalnym biurze partyjnym Partii Nacjonalistycznej. Oznaczało to, że podlegają one, tak jak wszystkie organizacje kulturalne, kontroli państwa i partii. Żądano od nich lojalności wobec partii, państwa i oficjalnej ideologii, ale również udziału na rzecz wspólnoty w formie dobroczynności, działań w zakresie dobrobytu i popierania etyki oraz wykształcenia. Rytuały, często synkretyczne praktyki prostego ludu jak kult przodków i cześć oddawana lokalnym bóstwom były uznawane przez rząd GMD za zabobony i próbowano je usuwać.

Armia była jednym z najbardziej wpływowych komponentów rządu Chiang a jej rola rosła ze względu na warunki zewnętrzne. Chiang Kai-shek był przekonany, że Chiny potrzebują zagranicznego wsparcia dla dalszej modernizacji armii. Istniał jednak tylko jeden kraj, gotowy do udzielenia takiej długofalowej pomocy – Niemcy. Układ Wersalski z 1919r. wymuszał na Niemcach redukcję ich armii, co uwalniało wielu utytułowanych oficerów ze służby i zmuszało ich do poszukiwania pracy. Niektórzy z nich znajdowali pracę u Chiang Kai-shek. Dziesięć lat rozwijał Max Bauer (1869 – 1929), były kierownik wydziału operacyjnego Najwyższego Dowództwa Wojsk Lądowych, (którego szefem był Erich Ludendorff) oraz inni cenieni niemieccy oficerowie, ambitne plany modernizacji chińskiej armii centralnej. Opracowali 30 – letni plan i zostali zatrudnieni do jego realizacji. Jeden z czołowych strategów wojskowych tych czasów, generał Aleksander von Falkenhausen (1878 – 1966), kierował doradcami wojskowymi od 1934 do 1938r. W większości chodziło o grupę byłych oficerów z niemieckich wojsk kolonialnych, mających doświadczenie z ”małymi wojnami” mającymi pokonanie powstań kolonialnych, wcześniej zaangażowanych w niespokojnych obszarach Afryki i na Bliskim Wschodzie aż do Chin. Niemieccy doradcy nie tylko rozwijali strategię modernizacji armii, ale wspierali rząd nacjonalistyczny w opracowywaniu taktyki i strategii dla pokonania rewolucji komunistycznej. W tym celu von Falkenhayn polecał budowę posterunków blokowych, wprowadzoną przez Brytyjczyków w Transvaal w Afryce kolonialnej, która okazała się bardzo efektywna w czasie piątej kampanii okrążania, przeprowadzonej wobec komunistycznych obszarów bazowych w okresie od jesieni 1934 do jesieni 1935r. Ponadto doradcy opracowali plan budowy względnie małej, ale dobrze wyszkolonej i wyposażonej armii. Doradcy pod dowództwem Falkenhayn szkolili także personel wojskowy, podporządkowany bezpośrednio Chiang Kai-shek.

Chiang Kai-shek widział się zagrożony w partii przez rywali politycznych, wyzwaniem było dla niego rosnące powstanie komunistyczne, walczył przeciw nieustępliwym dowódcom wojskowym i musiał reagować na japońską inwazję z początku lat 1930 – tych. Chciał przejść do ofensywy i potrzebował jakiejś przekonywującej odpowiedzi politycznej. Tylko jakaś przekonywująca wizja mogła przeciwstawić się sile atrakcyjności komunizmu. W prowincji Jiangxi, gdzie znajdowała się sowiecka komunistyczna baza, w roku 1934 ogłosił Ruch Nowego Życia (xinsheng huo yundong), który był propagowany poprzez plakaty, ulotki, wykłady publiczne i organizację demonstracji masowych. Ruch powinien był ożywić na nowo ducha społeczeństwa drogą różnych kampanii mających na celu przekształcenie praktyk socjalnych. Dla uzyskania tej transformacji socjalnej i kulturalnej, Ruch wykorzystywał mieszaninę etyki tradycyjnej i chrześcijańskiej. Wierzono, że zmiany w życiu codziennym doprowadzą do kulturalnego i społecznego odnowienia Chin, a przez to do wzmocnienia nacjonalistycznego państwa. Jedna z ulotek wydawanych przez rząd Chiang wyjaśniała, że Ruch Nowego Życia ma na celu ”życie uregulowane”, kierujące się czterema cnotami – li (zachowanie), yi (sprawiedliwość), lian (prawość) i chi (godność). ”Te cnoty muszą zostać użyte w rzeczach codziennych, takich jak jedzenie, odzież, miejsce zamieszkania i działanie. Cztery cnoty są zasadniczymi zasadami dla utrzymania moralności. Te reguły uczą nas postępowania z ludźmi i rzeczami, jak dbać o siebie i jak należy reagować na otoczenie. Kto wystąpi przeciwko tym regułom, poniesie porażkę, a naród zaniedbujący je, nie przetrwa”. Realizacja i kontrola wskazówek dotyczących popierania dobrych obyczajów, czystości i porządku społecznego powinna podlegać policji, wojsku i ruchom młodzieżowym. W całym kraju miały powstać komitety szkoleniowe Ruchu Nowego Życia i do 1935r. powstały one w ponad 1100 obwodach. Ruch stawał się coraz bardziej zmilitaryzowany, gdyż w coraz większym stopniu naśladował styl i symbolikę prawicowych ruchów młodzieżowych w faszystowskiej Europie z lat 1930 – tych. Oficjalnie Ruch chciał ”życie obywateli całego narodu militaryzować”. Celem tej bezustannej militaryzacji był jednak wychowawczy, duchowy. Miała ona osiągnąć wzrost ”odwagi i szybkości, odporności na cierpienie, gotowości do ciężkiej pracy a zwłaszcza gotowości i umiejętności do wspólnego działania”. Ruch Nowego Życia miał jednak niewielki wpływ na społeczeństwo i nigdy nie potrafił się rozpowszechnić. Po 1937r. powoli zniknął z życia publicznego, chociaż oficjalnie zakończył się w 1949r. Wprawdzie nie udało mu się nigdy zmobilizować mas, ale był pierwszym z wielu masowych ruchów w Chinach w 20 wieku i miał na celu przekształcenie i mobilizację społeczną. Często był porównywany z ruchami faszystowskimi w Europie, ale ciekawsze i bardziej pouczające jest porównanie go z masowymi kampaniami w samych Chinach po 1949r. Zwłaszcza po 1949r. masowe kampanie stały się instrumentem rządu komunistycznego, służącym osiąganiu celów politycznych. Ruch Nowego Życia był prototypem organizatorskim takiej działalności, nawet mimo tego, że nie osiągnął on swoich celów. Pomysł organizacji ogólnokrajowych kampanii politycznych z przemyślanym porządkiem instytucjonalnym w celu osiągniecia celów politycznych był czymś nowym, istotnym i mającym daleko idące konsekwencje, który po 1949r. rozwinął się w o wiele większej skali.

Poprzez inicjatywy takie jak Ruch Nowego Życia rząd w Nanjing próbował wpływać na życie publiczne. Już w latach 1920 – tych Sun Yat-sen ogłaszał jako cel budowę państwa kierowanego również propagandą. Rząd nacjonalistyczny pod kierownictwem Chiang Kai-shek po 1928r. rozpoczął realizację tej idei, ale nigdy nie był w wstanie posunąć jej dalej i nigdy nie udało mu się osiągnąć pełnej kontroli nad publicznym życiem intelektualnym. W państwie opartym na propagandzie wszystkie formy publicznej komunikacji mają być pod wpływem i regulacją państwa. Celem ma być narzucenie norm ideologii państwowej wszystkim formom życia społecznego. Oficjalnie w Chinach uzasadniano to koniecznością ”wychowania” ludu tak długo, aż będzie w pełni gotów do przyjęcia podstawowych swobód, takich jak wolność wyboru poglądów i wolność prasy. Odpowiednio rząd w Nanjing cenzurował prasę. Aresztowano lub zastraszano intelektualistów wyrażających krytykę rządu.

Rząd w Nanjing czynił wielkie postępy w budowie narodowych państwowych instytucji, odznaczających się wydajnym podziałem kompetencji, wysoką profesjonalizacją techniczną i zasadniczymi umiejętnościami prawniczymi. Te instytucje były w wstanie przeprowadzać centralne procesy decyzyjne mimo, że delegowały kompetencje także na poziom prowincji lub lokalny. Pod wieloma względami instytucje te kontynuowały politykę rozpoczętą jeszcze w późnym okresie Qing, około roku 1900, politykę silnej centralizacji i modernizacji. Strategia posiadała jednak wiele braków. Rekrutacja odpowiednio wykształconych i kompetentnych urzędników, szczególnie na wsi, stanowiła zawsze problem. Zarządzanie najsłabsze było na poziomie gmin wiejskich. Korupcja i podział przywilejów były szeroko rozpowszechnione. Bez odpowiednich zasobów rząd w Nanjing nie był w stanie zbudować sprawnego zarządzania. Jednak bez silnego zarządzania nie możliwe było poprawić stanu finansów. Urzędnicy skarbowi na poziomie lokalnym wykorzystywali podwyżki podatków jako środek do wymuszania nielegalnych opłat dodatkowych od chłopów i kontynuowali te same praktyki, które miały miejsce w czasach późnego Qing i dowódców wojskowych. Duża część podniesionych opłat i podatków nigdy nie trafiała do kasy państwa. W czasach rządu Nanjing administracja państwowa walczyła dalej ze zbyt niskimi przychodami skarbowymi i nieefektywnym opodatkowaniem. Pogarszało sytuację to, że większa część wpływów (np. z opłat celnych na wybrzeżu) była wydatkowana na cele obronne. Rząd republikański był stale zmuszany do poszukiwania innych źródeł finansowania. Znajdował je w opodatkowaniu uprawy i konsumpcji opium. Chociaż to opodatkowanie oficjalnie stanowiło część systemu kontroli i redukcji spożycia narkotyków, podatki od uprawy, dystrybucji i konsumpcji opium stanowiły dalej źródło dodatkowych przychodów rządu centralnego.

Do połowy lat 1930 – tych rząd nacjonalistyczny konsolidował swoją władzę, ale pozostawał słaby pod względem fiskalnym, wrażliwy politycznie i pozostawał w politycznej defensywie wobec krytyki. Mógł jednak wykazać się kontrolą nad większą częścią terytorium Chin, zwłaszcza nad najważniejszymi obszarami uprawy ryżu i uprzemysłowionymi miastami na wschodzie. Udało się zbudować nowe instytucje, mające rozwinąć Chiny i przekształcić je w nowoczesny kraj przemysłowy. Historycy zachodni oceniali osiągnięcia ery republikańskiej i jej najważniejszych przywódców, Sun Yat-sen i Chiang Kai-shek, raczej negatywnie. Autorytaryzm, korupcja, ”hipertrofia establishmentu wojskowego” – takie określenia przekazują obraz nieudanego rządu i ”okresu skazanego na porażkę”. Nowe badania pokazują obraz jaśniejszy, i bardziej przyjazny Chiang Kai-shek jako patriotycznego obrońcy Chin. Pokazują inny obraz epoki, nie jako monolitycznego okresu dziesięciolecia pod silnym kierownictwem Chiang Kai-shek, ale pokazują jak podzielony i skłócony był rząd nacjonalistyczny. Głębokie różnice poglądów na temat otwartości i akceptowania różnorodności jak również braki w otoczeniu instytucjonalnym były stale widoczne. Wyważona opinia powinna uwzględniać, że osiągnięto wiele w zakresie reform instytucjonalnych, co miało długofalowe znaczenie dla rozwoju Chin. Zostały określone lub rozwinięte przykłady i wzory, na których komuniści w latach 1950 – tych mogli się oprzeć. Bez wątpienia rząd Nanjing był najbardziej energicznym rządem, jaki miały Chiny od połowy 19 wieku.

Wzrost Chin jako kraju rozwijającego się

Najważniejszym zadaniem rządu GMD była budowa państwa silnego, zdolnego do obrony i autorytarnego, natomiast rozwój gospodarczy i uprzemysłowienie były zaraz następne w kolejności priorytetów. W środowisku GMD istniało szerokie zrozumienie tego, że nowoczesne uprzemysłowienie stanowi klucz do odzyskania narodowej pewności siebie. Opracowano strategię rozwoju przemysłu, prowadzącą od poprawy infrastruktury, do elektryfikacji i reformy przemysłu jedwabniczego. Aby zrealizować te plany i stymulacje, regulacje i kontrolę nad gospodarką, w połowie lat 1930 – tych zreorganizowano i powiększono administrację zarządzającą gospodarką. Powstało chińskie państwo rozwijające się.

Istniały dwa konkurujące trendy. Pierwszy polegał na realizacji polityki gospodarczej Wang Jingwei i T.V. Soong, przewidującej rozwój narodowej (minzu) gospodarki jako kombinacji kontroli państwa z popieraniem sektora prywatnego. Ze wzrostem dochodów ludności wiejskiej popierano rozwój rynku wewnętrznego dla artykułów przemysłowych. W ten sposób widziano także rozwój gospodarczy z zachowaniem państwowej kontroli i planowania, ale z pozostawieniem przedsiębiorstwom prywatnym miejsca do rozwoju. Przez popieranie prywatnej przedsiębiorczości powinien zostać osiągnięty rozwój gospodarczy, ale kontrola państwowa zapewniałaby, że Chiny nie będą się decentralizować ale przekształcą się w jednolity, zcentralizowany obszar gospodarczy, co zapewni autarkię i w wystarczającym stopniu ochroni przed zagraniczną kontrolą gospodarczą. W przeciwieństwie do tego poglądu, Chiang Kai-shek popierał rozwój przemysłu ciężkiego i to zorientowanego na wojsko. Przy takim ustawieniu priorytetów, odwołującym się do reform późnego okresu Qing, oczekiwał on nie tylko kontroli państwa, ale widział państwo jako właściciela i zarządcę przedsiębiorstw przemysłowych. W wyniku tego systemu, przedsiębiorstwa prywatne i konsumpcja wewnętrzna będą miały ograniczone znaczenie. W centrum stanie rozwój przemysłu ciężkiego z naciskiem na produkcję uzbrojenia. W pierwszej połowie dekady rządu Nanjing dominowało podejście Wang Jingwei. W połowie lat trzydziestych, w związku z rosnącym zagrożeniem japońskim, przewagę uzyskały poglądy Chiang Kai-shek. Należy zauważyć, że oba podejścia były obecne także po zakończeniu ery republikańskiej. Mao popierał rozwój przemysłu ciężkiego w latach 1950 – tych, podczas gdy polityka Deng Xiaoping po 1978r. zbliżała się do wczesnych planów gospodarki Minzu.

Globalne warunki ramowe utrudniły realizację szerokich planów rządu republikańskiego. W latach 1920 – tych sytuacja gospodarki chińskiej poprawiła się w znacznym stopniu i chińskie przedsiębiorstwa od branży tekstylnej do sektora tytoniowego rozkwitały. Kryzys światowy na zachodzie oraz załamanie się światowego handlu z lat 1929 – 1933, spowodował mocny spadek chińskiego eksportu jedwabiu, tytoniu, bawełny i soi. Eksport chińskiego jedwabiu zmniejszył się o dwie trzecie. Dochody na wsi załamały się i w niektórych okolicach zmarły z głodu dziesiątki tysięcy ludzi. Kryzys światowy utrudnił sytuację i tak niepewnej koalicji politycznej tworzącej rząd Nanjing i zagroził reformom finansowym i rolnym.

Po recesji ludność miejska (około 5 – 6% całej populacji, liczącej w 1918r. 500 mln ludzi), w północno – wschodnich Chinach (Mandżuria), w dolnych prowincjach Yangzi i na wschodnim i południowo - wschodnim wybrzeżu, zyskała najbardziej dzięki skomercjalizowanym rynkom miejskim, wzrostowi eksportu i importu i ogólnie dzięki rozwojowi działalności gospodarczej. Było to w dużej części wynikiem polityki gospodarczej, preferującej centra miejskie. Na przykład nowa stolica Nanjing uzyskała wielkie inwestycje, mające przekształcić stare centrum w nowoczesną metropolię. W 1928r. rozpoczęto szeroki projekt przekształcania miasta w nowoczesną stolicę, z budynkami rządowymi, uniwersytetami i szkołami wyższymi oraz dzielnicami mieszkalnymi w zachodnim stylu. Stare centrum zostało zlikwidowane aby dać miejsce na nowe budowle i szerokie bulwary, przebiegające całe miasto i zbiegające się w środku ogromnego okręgu, środku nowej stolicy. Nowy Nanjing miał być ”źródłem energii dla całego narodu” i ”wzorem dla całego świata”. Miał być deklaracją ”kultury narodu”. Podobne projekty przekształcania przestrzeni miejskich i poprawy infrastruktury powstawały i dla innych miast jak Tianjin, Guangzhou i Chengdu.

Być może najwybitniejszym osiągnięciem była rozbudowa infrastruktury narodowej. Rząd inwestował w najpotrzebniejsze porty, drogi wodne, autostrady, linie kolejowe i lotniska. Projekty tego rodzaju były często realizowane we współpracy z agencjami międzynarodowymi lub fundacjami jak Liga Narodów lub Rockefeller Foundation. Miedzy 1927 a 1937r. długość dróg bitych w Chinach podwoiła się do 115 tys. km. GMD poprawiło także system kolei i podwoiło długość linii do około 25 tys. Km. W zakresie ochrony przeciwpowodziowej i ochrony wód również poczyniono znaczne postępy. Lotnictwo cywilne także było rozwijane i do końca dziesięciolecia rządu Nanjing wielkie chińskie miasta zostały połączone regularnymi połączeniami joint venture z Pan American i Lufthansą. Ogólnie rzecz biorąc rozbudowa infrastruktury była niesystematyczna i skupiona w niektórych obszarach, na przykład w Mandżurii, na wschodnim wybrzeżu i w dolnej części doliny rzeki Yangzi. Nowych inwestycji prawie nie było w odciętych regionach w głębi lądu.

Ze względu na agresywną politykę Japonii wobec Chin narodowe plany rozwoju gospodarczego zostały zmienione w kierunku wydatków wojskowych. W tym względzie postępowano podobnie jak we Włoszech i w Niemczech, gdzie podobna polityka miała pomóc w zakończeniu stagnacji ekonomicznej. Miało to konsekwencje dla chińskiej ekonomii politycznej. Istotne gałęzie gospodarki zostały oddane pod kontrolę państwa , chociaż przedsiębiorstwa prywatne zajmowały ciągle ważne miejsce w gospodarce. Dwa gremia zajmowały się zadaniem rozwoju gospodarki i przemysłu zbrojeniowego. Były to powstała w 1931r. Narodowa Rada Gospodarcza i założona w 1932r. tajna Rada Planowania Obrony. Ta druga miała za zadanie opracować strategię obrony kraju , połączy ją z planem odbudowy, wzmocni bezpieczeństwo państwa i narodu, a jednocześnie zweryfikować plany rozbudowy infrastruktury gospodarczej. W tym celu Narodowa Rada Obrony przeprowadziła około 50 projektów badawczych i opracowała wiele raportów dotyczących infrastruktury i demografii. Rezultatem był opracowany w 1936r. trzyletni plan rozwoju przemysłowego. W planie tym przewidywano, że w prowincjach Jiangxi, Hunan i Hubei powinien znajdować się ośrodek przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego w przyszłości. Zaopatrzenie w surowce naturalne powinno docierać do tego ośrodka z prowincji sąsiednich przy pomocy budowanych linii kolejowych. Plan przewidywał budowę zakładów żelaza i stali w Xiangtan w Hunan, otwarcie kopalń rud żelaza i miedzi w Sichuan, redukcję wydobycia węgla w Chinach centralnych i południowo zachodnich i budowę zakładów budowy maszyn i przemysłu elektronicznego również w Xiangtan. Większość przewidywanych przedsiębiorstw miały stanowić przedsiębiorstwa państwowe. Celem było powstanie w centralnych Chinach autarkicznej gospodarki wojskowej umożliwiającej produkcję stali, maszyn, broni, ciężarówek, samolotów i wyposażenia elektrycznego. Przedsiębiorstwa powinny być państwowe, samodzielne i składać się jednostek wynikających z podziału pracy. Od początku lat 1940 – tych rząd i przedsiębiorstwa państwowe powszechnie stosowały pojęcie danwei (jednostka pracy) do opisu organizacji lub jednostek podporządkowanych wewnątrz tych organizacji. W zakładach żelaznych i stalowych Dadukou, największym państwowym przedsiębiorstwie, personel i kierownictwo było zorganizowane w różne administracyjne danwei . Danwei załatwiało także usługi socjalne. Zatrudnieni żyli w mieszkaniach fabrycznych i hotelach, kupowali rzeczy codziennego użytku w spółdzielniach należących do fabryki, podobnie warzywa wyprodukowane w należących do fabryki farmach, korzystali z fabrycznej służby zdrowia, klinik i szpitali. Prawie dekadę zanim danwei pod władzą KPCh stały się powszechnie obecne w chińskim społeczeństwie, nacjonaliści eksperymentowali z taką formą organizacji społecznej.

W późnych latach 1930 – tych rząd chiński czuł się coraz bardziej zagrożony i reagował na to bezpośrednim, interwencjonistycznym naciskiem na gospodarkę. Można w tym postępowaniu widzieć początek gospodarki planowej, charakterystyczna dla Chin Mao. Na tym etapie przedsiębiorcy przestali odgrywać jakąkolwiek rolę w społeczeństwie lub w rządzie. Partia pod kierownictwem Chiang Kai-shek stała się antykapitalistyczna. W czasie całej swojej kariery Chiang próbował kontrolować organizacje bankierów i handlarzy w miejskich Chinach. Potrzebował ich jednak do zdobywania pieniędzy, czasami przy pomocy Zielonej Bandy Du Yuesheng , stosującej takie metody jak groźby, zniszczenia mienia a nawet uprowadzenia.

Budżet wojskowy rządu Nanjing wynosił między 40 i 48% całkowitych wydatków rządowych. Wydatki wojskowe w latach 1930 – tych prawdopodobnie nie przekroczyły nigdy 2% chińskiego BIP. Tylko 8 – 13% wszystkich wydatków w latach 1930 – tych było przeznaczone dla utrzymania i działania administracji cywilnej. Wydatki militarne miały ponadto efekt uboczny: budowano ulice, szkolono chłopów w obsłudze i naprawie maszyn i preferowano nowoczesny rozwój przemysłowy (np. w przemyśle chemicznym, stalowym, w infrastrukturze). W większości przypadków plany nie były jednak dotrzymywane. W efekcie tego gospodarka była pozbawiona zasobów, jakie co prawda wzmacniały chińskie możliwości obronne, ale nie wpływały na inwestycje lub konsumpcję w sektorze prywatnym.

Pomimo wzrostu liczby ludności i rocznego wzrostu produkcji na poziomie 5,5% w przemyśle i 1 - 2% w rolnictwie, całościowy rozwój gospodarczy w dekadzie rządu Nanjing był bardzo nierównomierny. Wprawdzie przemysł w okresie 1931 – 1936 rósł w średnim tempie 6,7% rocznie, ale punkt bazowy był bardzo niski. Wynik dla gospodarki jako całości był niewielki. Cały rozwój gospodarczy odbywał się w pasie miejskim wzdłuż wybrzeża wschodniego, na północnym wschodzie i w prowincjach górnego biegu rzeki Yangzi, ale niewiele zrobiono dla modernizacji rolnictwa w głębi kraju. Rząd rejestrował wprawdzie szerzącą się na wsi biedę, nie wiele jednak robił aby to zmienić. Rząd korzystał z dobrych kontaktów z posiadającymi elitami, które były zainteresowane w utrzymaniu istniejących stosunków.

Urbanizacja i chiński modernizm

Dla rządu nacjonalistycznego i jego elit modernizacja oznaczała przede wszystkim biurokratyczną racjonalizację i technologie przemysłowe, planowanie miast , urbanizację , rozwój państwa nacjonalistycznego, dyscyplinę wśród nowych obywateli i pojawienie się nacjonalistycznej debaty w przestrzeni publicznej. Tak rozumiano cel projektów, skierowanych do narodu jako kolektywnego przedmiotu zmian. Był także inny aspekt codziennej nowoczesności w miastach , bardziej subiektywny, nieuporządkowany i indywidualistyczny. W Shanghai i innych miastach takich jak Tianjin, Wuhan, Guangzhou, struktura i materialne podstawy życia codziennego ulegały zmianom wywołanym ponad granicznym handlem towarami i ideami dostarczanymi przez globalne przedsiębiorstwa i ponadnarodowy kapitalizm. Nowa era życia kulturalnego i aktywizmu społecznego naznaczona była kosmopolityzmem i ambicjami przedsiębiorców. Również życie codzienne ulegało tym tendencjom. Miasta stały się ośrodkami produkcyjnymi, miejscem kontaktów miedzy kulturami i eksperymentów społecznych, ekonomicznych i politycznych. Takie zmiany miały miejsce wraz z rozwojem ekonomicznym miast, jaki miał miejsce w miastach wzdłuż wybrzeża i nad górnym biegiem Yangzi. Obok narodu także kosmopolityczne społeczeństwo miejskie było najważniejszym laboratorium chińskiej nowoczesności w erze republikańskiej.

W ostatnich latach pojawiło się wiele opracowań zajmujących się kulturą miejską i handlem w Shanghai i innych centrach miejskich i pokazujących, że chiński modernizm nie był tylko biernym odbiorem zewnętrznych elementów. Dokładniej można opisać integrację obcych elementów na przykładzie specyficznych miejsc, w których zwykli chińscy odbiorcy, nie koniecznie elity, mieszali elementy obce ze swoimi, tradycyjnymi. Modernizacja widziana w ten sposób przedstawia sobą złożony proces. Nie występowała tylko jedna wersja modernizacji , konkurowały ze sobą różne wersje, integrowały się wzajemnie i wpływały na siebie. Chińska kultura materialna w 20 wieku była coraz bardziej eklektyczna. Elementy globalne zlewały się z tradycyjnymi, rodzimymi w taki sposób, że nie było możliwe odróżnienie jednych od drugich. Scena miejska umożliwiała kreatywną adaptację tradycyjnych form, jak na przykład modyfikację opery chińskiej. W literaturze otwartość miast i gotowość pisarzy do eksperymentów z nowymi formami i tematami z całego świata pozwalały wykorzystać miasta jako ”laboratorium kulturalne” dla nowej wersji chińskiej kultury. Tak powstał ”modernizm szanghajski”, szanghajska wersja nowoczesnego życia i kultury. Powstałe środowisko łączyło techniki druku, kino, księgarnie, operę, teatr mówiony i inne formy wyrazu artystycznego. Zamiast rozważać tworzenie nowych Chin i narodu chińskiego z perspektywy historycznej (jak to robili intelektualiści Ling Qichao i Chen Duxiu od przełomu wieków), młodzi aktywni wydawcy, edytorzy i autorzy chcieli wprowadzić w życie ”nową” wiedzę i praktykę, ”nowe” style i wartości, rozumiane jako nowoczesne.

W kształtowaniu miast panował architektoniczny pluralizm, śmiało łączący rozmaite style. Architektura zachodnia reprezentowana przez formy neoklasyczne i planowanie osiowe była łączona z elementami popularnego chińskiego stylu retro. Wpływ społeczny i kulturalny globalnej wymiany sięgał znacznie dalej. W tym czasie powstały szkoły w zachodnim stylu, szpitale, budynki wielopiętrowe, nowe formy poruszania się, telefonia i instalacje sanitarne jak również projekty infrastrukturalne i fabryki. Popularne w miastach były także filmy, taniec, bilard i moda zachodnia, a styl życia mieszkańców miast zbliżał się do rozpowszechnionego w miastach w zachodniej Europie i Stanach Zjednoczonych. Wielkie chińskie miasta zmieniały się w kosmopolityczne centra z kulturą i życiem codziennym zbliżonym do panujących na całym świecie. Zmiany i adaptacja do nowych czasów były dostrzegane jako niezbędnie konieczne w nowoczesnym świecie.

Dla rozpowszechniania tych nowych trendów duże znaczenie miały nowe instytucje W centrum stał ożywiony i zorientowany na walkę konkurencyjną rynek materiałów drukowanych, szczególnie w portach traktatowych, przeważnie pozostających pod kontrolą obcą. Na tym rynku, poprzez stały dopływ informacji i opinii, można było zdobyć szeroką gamę czytelników i to gotowych do płacenia za usługi. Pewien historyk nazwał to ”kapitalizmem drukowanym”. Określenie dotyczyło przedsiębiorstw medialnych , zorientowanych na zysk, osiągany poprzez zamieszczanie reklam, abonamenty i sprzedaż pojedynczych druków. Takie wydawnictwa można było spotkać jeszcze w 19 wieku, ale prawdziwy rozkwit przeżywały we wczesnych latach 1920 – tych. Był to rynek informacji i rozrywki, instytucjonalna podstawa do rozpowszechniania tekstów, idei i pomysłów, a chińscy intelektualiści uczyli się jak wykorzystać tę rozwijającą się sferę życia publicznego.

Zmiany w obszarze kultury i życia codziennego miały daleko idące skutki społeczne i polityczne. Nowoczesność to nie tylko doświadczenie i przeżyta realność ale biorąc pod uwagę aspekt intelektualny także krytyczne stanowisko wobec przeszłości i dnia dzisiejszego, skłaniające do namysłu nad spuścizną historyczną i perspektywami na przeszłość. W przeciągu lat 1930 – tych miejskie Chiny przekształciły się w społeczeństwo otwarte. Indywidualni ludzie i grupy mogli podejmować indywidualne decyzje odnośnie handlu, podróży i stosunków społecznych i zainteresowań. Reprezentowane w tych okolicznościach stanowiska polityczne mogły być liberalne, konserwatywne, reformistyczne czy rewolucyjne. Przykładem mogą być dyskusje na temat demokracji. Wielu demokratycznych intelektualistów podkreślało znaczenie systemu demokratycznego opartego o głosowania tajne, niezależny wymiar sprawiedliwości, wolności zgromadzeń i wolnej prasie. Wskazywali przy tym na Europę i Amerykę, a do pewnego stopnia także Japonię jako wzory. Jednak polityczna niestabilność zamachy i autokratyczny polityczny nacisk skłaniały innych intelektualistów do przekonania, że demokracja w Chinach nie mogłaby zaistnieć ani szybko, ani prosto. Niektórzy myśliciele i pisarze chińscy wątpili w możliwość przeniesienia demokracji w stylu zachodnim do Chin i szukali alternatywy dla ”rządów ludu” (minzhu). Anarchiści próbowali upoważniać do kierowania tzw. prostych ludzi, na ich stanowiskach pracy , czy to budowach, warsztatach lub fabrykach, chcieli usunąć represyjne struktury państwowe i formalne zasady współpracy, istniejące w demokracjach liberalnych. Marksiści z kolei wyjaśniali, że każda forma demokracji wynika z klasowego charakteru społeczeństwa i służy potrzebom jakiejś określonej klasy – w modelu ekonomii politycznej Karola Marksa będzie to klasa robotnicza lub proletariat. Stawiali wniosek o demokrację dla proletariatu , ale nie dla kapitalistów lub militarystów (chociaż niektórzy bardziej pragmatyczni komuniści dopuszczali, aby ”burżuazyjna demokracja” była przejściowym etapem historycznym na drodze do socjalizmu i komunizmu). Pomysły i ideologie pozostawały w stałym współzawodnictwie ze sobą i tworzyły w ten sposób podstawę intelektualną i filozoficzną dla chińskiej nowoczesności.

Pedagodzy, dziennikarze, pisarze, studenci i zwykli czytelnicy brali żywy udział w publicznych debatach, nie ważne czy dotyczyły budzącego sensację małżeństwa, morderstwa z miłości, wyroku sądowego, przypadku brutalności policji, lokalnego aktu zemsty czy prowokacyjnego komentarza. Sensacje medialne lub skandale wzburzały często miejskie środowiska, w których także kipiało od plotek. Herbaciarnie, rogi ulic i podwórka były forami wymiany nowości i pogłosek. Wygłaszano płomienne mowy, planowano akcje i dyskutowano możliwe zmiany i przyczyny. Te obszary działały jako kanały rozpowszechniania wiadomości lokalnych i narodowych.

Dziennikarze wyrażali swoje współczucie dla ofiar niesprawiedliwości i oskarżali sprawców, korupcję lub możnych. Te debaty łatwo przechodziły na większe problemy społeczne. Byli tacy, którzy próbowali w nowym politycznym duchu oceniać naturę lub romantyczną miłość. Inni zajmowali się problemami praworządności, rolą kobiet, zagadnieniem równouprawnienia, rolą seksualności , złem jakim są dowódcy wojskowi lub moralną oceną nowoczesnych polityków czy ogólnie rządem centralnym. Te nieformalne fora były sceną przejawiania się konfliktów między państwem i społeczeństwem oraz pomiędzy elitami i prostymi ludźmi. Poszukiwanie sensacji w masowych mediach pomagało także w mobilizacji nowoczesnego społeczeństwa. Żywa krytyka miała miejsce jako reakcja na ingerencje rządu centralnego lub manipulacje społeczne (social engineering) władz lokalnych. Ulice chińskich miast były regularnie pełne protestujących obywateli. W świątyniach, herbaciarniach i schroniskach młodzieżowych na prowincji miały miejsce zorientowane politycznie imprezy literackie, zebrania polityczne lub posiedzenia organizacji związków zawodowych.

Te nakładające się debaty były prowadzone między konserwatystami, liberałami i socjalistami. Lewicowcy byli różnorodni i dzielili się na szereg grup. Byli to na przykład robotnicy i ich związki zawodowe z Shanghai, których powstania w 1926 i 1927 roku były przedstawiane przez kierownictwo Partii Komunistycznej jako wysiłki nad powołaniem ”szanghajskiej komuny paryskiej”, naśladującej rewolucję 1871r. w Paryżu. Byli również intelektualiści, przyjmujący jako swoje marksizm i materializm historyczny. Obok tych radykalnych i często gotowych do przemocy grup byli także umiarkowani socjaliści. W wielu dzielnicach miast ich idee miały większą popularność niż poglądy ściśle marksistowskie i leninowskie. Większość intelektualistów i studentów w tym czasie wyznawała poglądy zbliżone do demokratycznego socjalizmu, do socjaldemokracji bardziej niż do marksizmu – leninizmu. Krytyczni w stosunku do rządu byli także aktywiści liberalni pierwszego chińskiego ruchu praw człowieka w latach 1930 – tych. Założyli oni Chińską Ligę Dla Ochrony Praw Obywatelskich, zajmującą się prawami aresztowanych i prześladowanych politycznie (wielu z nich było lewicowcami). Ze względu na represje polityczne, jakie stosował Chiang Kai-shek i rząd nacjonalistyczny, Liga dążyła do uznania podstawowych praw politycznych, jak wolność poglądów, prasy i zgromadzeń. Broniła swojego zaangażowania w sprawę swobód politycznych przeciwko krytykom ze strony marksistów jak i konserwatywnych zwolenników rządu.

Inną liczącą się siłą był chiński konserwatyzm, będący reakcją na radykalny anty konserwatyzm Ruchu 4 Maja. Istniały w Chinach dwie różne formy konserwatyzmu, ale obie miały na celu ochronę spuścizny kulturalnej i moralnej Chin. Opierając się na poprzednikach z 19 wieku jak Zeng Guofan powstał konserwatyzm jako reakcja na okropności pierwszej wojny światowej i oświeceniowego modernizmu. Myśliciele konserwatyzmu orientowali się na filozofię Fryderyka Nietzschego, Henri Bergsona, Rudolfa Euckena, Hansa Driescha i Bertranda Russela jak i neokonfucjanizm. W latach 1920 – tych Liang Qichao proponował uzupełnienie zimnej technologicznej moderny o tradycyjny chiński akcent na humanizm, współczucie i samo doskonalenie. Zhang Binglin, klasycznie wykształcony uczony z miasta Hangzhou, w swoim poszukiwaniu ”narodowej istoty” (guocui), japoński neologizm, zwrócił się do chińskiej tradycji. Dla Zhang i innych rewolucjonistów grupa etniczna Han była ważnym aspektem tej ”istoty”, ale była ona bardziej natury kulturalnej niż rasowej. Konserwatywni myśliciele traktowali tradycyjną chińską kulturę jako złożony system , mogący także współcześnie proponować odpowiednie wartości. Liang Shuming (1893 – 1988) wzywał sobie współczesnych, aby na nowo, krytycznie odkrywali wartość tradycyjnego chińskiego dorobku myślowego. Pisał: ”Musimy odnowić i postawić na pierwszym miejscu nasze chińskie stanowisko, ale musimy zrobić to krytycznie”. Zwolennicy narodowej istoty pozostawali w kontakcie z myślicielami poszukującymi historycznych korzeni dla alternatywy wobec kruszącej się konfucjańskiej ortodoksji. Interesowali się duchowością buddyzmu i taoizmu. W dalszym ciągu swoich poszukiwań konserwatyzm kulturalny wchodził w polemikę z nacjonalizmem. Najważniejsze było pytanie o to, na ile utrzyma się zaufanie Chińczyków do ich własnej kultury i pomoże uratować Chiny. Konserwatyści kulturalni byli także nacjonalistami, ale mieli ambiwalentny stosunek do porządków politycznych GMD, którym w ich opinii, brakowało narodowej ”istoty”. W ich dążeniu do ożywienia tradycji i przedstawienia jej wartości w kontekście globalnej nowoczesności, pozostawili cały szereg dzieł, będących także obecnie źródłem chińskiego natywizmu tj. przekonania o wrodzonych cechach narodowych.

Trzecią opcją był liberalizm i liberalni intelektualiści. Hu Shi na przykład, jeden z przywódców liberalizmu, był zwolennikiem pragmatyzmu lub, według jego własnej terminologii, ”eksperymentalizmu”. Zamiast trzymać się abstrakcyjnych pryncypiów, albo ”izmów” (zhuyi), wzywał swoich współczesnych do poszukiwania konkretnych rozwiązań dla konkretnych problemów. Pisał: ”Nie studiujemy podstaw egzystencjalnych dla jazdy rikszą, ale abstrakcyjnie mówimy o socjalizmie. Nie studiujemy, jak wyzwalają się kobiety czy o poprawie życia rodzinnego, ale abstrakcyjnie rozważamy o izmach konkubinatu i wolnej miłości”. Krytykował marksistowską argumentację i żądał, aby przykładowo rozumieć warunki w fabrykach czy status kobiet jako odrębne problemy, a nie jako symptomy jakiegoś wszechogarniającego systemu i tak powinny być rozwiązywane. Ponieważ Hu pragnął przeprowadzania reform stopniowo, odrzucał rewolucję jako ogólną zmianę systemową. Liberałowie ery republikańskiej podkreślali znaczenie wolności i pragmatyzmu, cenili także sprawne działanie rządu, ”rząd z planem” i politykę kształtowania elit. Często dostrzegali samych siebie jako działających poza istniejącymi politycznymi instytucjami i w związku z tym popadających w konflikt z elitami rządzącymi, w szczególności z nacjonalistami po 1928r., dążącymi do budowy państwa nadmiernie zaangażowanego w nadzór polityczny i rządów jednopartyjnych. Liberalna wizja nowoczesności pozostawała w sprzeczności zarówno z marksistowskim jak i nacjonalistycznym państwem partyjnym.

Wzrost ilości debat publicznych, nie – państwowych czy wręcz wrogich rządowi organizacji i ruchów politycznych, autonomii w sprawach kulturalnych, wywoływał w wielu przypadkach gwałtowne reakcje rządu nacjonalistycznego. Represje polityczne stały się głównym instrumentem nacjonalistycznej władzy. Około 1930r. rząd zaczął odczuwać spadek poparcia ze strony społeczeństwa. Był zdecydowany zdławić nastroje niezadowolenia i dążenia pluralistyczne i rozpoczął zaostrzoną kontrolę swoich krytyków. Przeciwnicy polityczni byli mordowani, krytyczni dziennikarze aresztowani, gazety i czasopisma cenzurowane. Rząd nie miał respektu dla praw człowieka. Ponieważ jednak jego zdolności kontrolne były ograniczone, jego krytycy mogli znaleźć schronienie na terenie portu koncesyjnego, kierowanego z zagranicy lub w prowincji opanowanej przez przeciwników Chiang Kai-shek. Chiang był ponadto krytykowany za jego agresywną politykę wobec komunistów w obliczu coraz bardziej agresywnej polityki Japonii. Z punktu widzenia Chiang, opór wobec GMD powodował, że Chiny stawały bardziej podatne na ataki z zewnątrz, w szczególności z Japonii. Dla niego krytyka i nieposłuszeństwo , a zwłaszcza ruch komunistyczny, jaki po 1927r. przeniósł swoje główne punkty oporu na tereny wiejskie, stanowiły pilne i bezpośrednie zagrożenie.

Ponowny ruch rewolucyjny na wiejskich terenach bazowych

Od połowy lat 1920 – tych, gdy jeszcze Mao Ze-dong przebywał w Guangzhou, szukał alternatywnej strategii rewolucyjnej. Urodził się we względnie zamożnej rodzinie chłopskiej w Shaoshan w prowincji Hunan. Po ukończeniu nauki jako nauczyciela, przeniósł się do Pekinu, gdzie pracował w bibliotece Uniwersytetu Pekińskiego. W tym okresie zaczął czytać literaturę marksistowską. W 1921r. należał do grupy założycieli KPCh i założył komórkę partyjną w Hunan. Gdy Chiang Kai-shek przeprowadzał kampanię zniszczenia partii komunistycznej, Mao Zedong wrócił do wiejskich okolic Hunan, gdzie miał okazję poznać znaczenie ludności wiejskiej dla rewolucji. W pełnym pasji opracowaniu pt.: ”Opis ruchu chłopskiego w Hunan” , na czterdziestu stronach, powstałych w marcu 1927r., a zatem krótko przed oficjalnym końcem Jednolitego Frontu w kwietniu 1927r., przedstawił Partii Komunistycznej opis przejęcia władzy w Hunan przez najbiedniejszych chłopów i poniżenia właścicieli ziemi przez zgromadzenia chłopskie. . Chwalił, jak porządki na wsi zostały wywrócone, na skutek czego kobiety emancypowały się od swoich mężczyzn, a członkowie milicji , tajnych stowarzyszeń a nawet bandy kryminalistów zbuntowały się i przeciwstawiły władzom i lokalnym elitom. Z wielką sympatią opisał poczucie zemsty chłopów , którzy karali lokalnych ”tyranów i prześladowców” za minione uczynki. Mao pośrednio dokonywał w ten sposób krytyki strategii rewolucyjnej proponowanej przez Komintern i miejską inteligencję. Nie pisał wprost o decydującej roli proletariatu, ale jego sprawozdanie koncentrowało się na roli i sile biednego chłopstwa, gdyż był już przekonany, że rewolucja w Chinach może się udać tylko poprzez mobilizację na wsi. Pisał: ”Obecny poryw ruchu chłopskiego jest wydarzeniem kolosalnym. W bardzo krótkim czasie wiele setek milionów chłopów… ruszą jak gwałtowny wiatr lub burza , siła, tak szybka i gwałtowna, że żadna moc, nie wiadomo jak wielka, będzie mogła się jej przeciwstawić”. Mao stwierdzał także, że gwałtowne ekscesy w ruchu chłopskim są nieuniknione i konieczne, aby złamać kontrrewolucję i siłę lokalnych elit. Aktywne komórki Partii Komunistycznej powinny włączyć się do istniejącej pracy, obrony, kształcenia i życia społecznego i tworzyć nisze rewolucyjne, które powinny pokryć swoim zasięgiem cały kraj. Mao faworyzował strategię wiejskiej transformacji , w której socjalizm agrarny, anarchizm i teoria marksizmu – leninizmu stapiały się razem. Po likwidacji większości miejskich komórek partyjnych przez GMD w 1927r., wielu członków KPCh przyjęło za swoją jeżeli nie ideologię Mao to jego strategię mobilizacji wsi jako jedyną pozostałą opcję.

Mao zrozumiał rewolucyjną siłę chłopów w czasie studiów w instytucie szkolenia chłopów kierowanym przez Peng Pai w Guangzhou, w połowie lat 1920 – tych. Peng Pai (1896 – 1929) , pochodzący z zamożnej rodziny posiadaczy ziemskich w położonej najbardziej na południe prowincji Guangdong, kształcił się od 1918 do 1921r. w jednej z nowych szkół Chin, a później na uniwersytecie Waseda w Tokio. Po powrocie z Japonii przyłączył się do nowo utworzonej KPCh, powrócił do rodzinnego Guangdong i zajął się organizacją zrzeszeń chłopskich, walczących z lokalnymi niesprawiedliwościami jak zbyt wysokie opłaty dzierżawne, lokalni tyrani czy prześladowania ze strony miejscowych elit. W końcu 1927 Peng Pai zorganizował na południowym wybrzeżu tzw. Hailufeng – sowiet (rewolucyjną radę rządzącą). Rada istniała tylko cztery miesiące do końca lutego 1928. Ta ”mała Moskwa”, jak został nazwany ten obszar – istniał tam także ”Plac Czerwony” z bramą wejściową skopiowaną z Kremla – była rządzona przez koalicję chłopów, bandytów, i komunistów. Bazę stanowili głównie pozbawieni ziemi robotnicy sezonowi, włóczędzy, bandyci, dezerterzy, przemytnicy i prostytutki. Rada stawała po stronie masy biednych, bezrolnych chłopów przeciwko grupie posiadaczy ziemskich , posiadających opinię złoczyńców, ponieważ od setek lat wykorzystywali chłopów. Cała sytuacja została później scharakteryzowana przez Mao jako forma ”demokratycznego terroru”. Powinien być to terror, gdyż był wykonywany w imię sprawiedliwości klasowej, akceptowany przez masy i dlatego zasługiwał na określenie ”demokratyczny”. Przeciwnicy byli traktowani z użyciem siły i okrutnie. Podczas procesów masowych, jak później nazwano te widowiska, oskarżeni byli poniżani, bici i zmuszani do noszenia czapek błazeńskich. Wielu oskarżonych posiadaczy ziemskich zostało skazanych na karę śmierci i ściętych. Głowy były nadziane na włócznie i wystawione na rynku, dodatkowa kara, stosowana jeszcze w cesarskich Chinach. Zdarzały się również przypadki rytualnego kanibalizmu. W tradycji chińskiej spożycie organów wroga było formą okrutnej zemsty za popełnione przestępstwa. Krwawe widowiska zemsty były działającym środkiem gromadzenia chłopów, napiętnowania politycznych wrogów i przekazania wyraźnego przesłania politycznego. Podczas tych kampanii zniszczono całe wsie. Podczas gdy Mao popierał terror jako broń rewolucji , odrzucał skalę przemocy w Hailufeng. Moskwa również potępiała zdecydowanie ”bezcelowe i nieuporządkowane pogromy i zabójstwa”.

Po prawie zupełnym zniszczeniu partii w 1927r. doszło do wewnątrzpartyjnej dyskusji na temat przyczyn katastrofy. W debacie ważną role odegrał Zhu De (1886 – 1976), błyskotliwy generał, później jeden z najbardziej zaufanych ludzi Mao. Pochodzący z ubogiej rodziny chłopskiej, również uczęszczał do nowych szkół. W roku 1909 wstąpił do akademii wojskowej w Yunnan a później studiował wojskowość w Niemczech i w Rosji Radzieckiej. Jego doświadczenia w Rosji dały mu autorytet. Zgadzał się z Mao w dwu istotnych punktach: KPCh potrzebuje swojej własnej armii i że partia powinna skupić swój wysiłek na obszarach wiejskich. Z tym poparciem, na pilnym posiedzeniu partii 7 sierpnia 1927, Mao wystąpił z wnioskiem o powołaniu własnej armii, ponieważ ”władza polityczna pochodzi z karabinów”. W konsekwencji niezorganizowana armia rewolucyjna w maju 1928r., została przemianowana na ”Armię Czerwoną”. Z tych samych dyskusji wynikło także przekonanie, że właściwą strategią powinna być mobilizacja wsi, aby ”otaczać miasta”. W ten sposób Mao i Zhu przedstawili plan rekrutacji najniższych warstw wiejskiej społeczności. Przy ich udziale należy nie tylko konfiskować ziemię bogatych posiadaczy ziemskich, których w tych okolicach było niewielu, ale także względnie zamożnych chłopów, posiadaczy ziemi średniej wielkości i przydzielać ich ziemię zgodnie z potrzebami, między biednych i bezrolnych robotników.

Gdy w 1927r. GMD rozpoczęła kampanię ”białego terroru” przeciwko komunistom, pozostałe komórki KPCh musiały uciekać z Wuhan i Shanghai. Komuniści szukali schronienia na wsi w prowincji Jiangxi, gdzie wzgórza i góry w okolicach Jinggang pomagały w ochronie przed nacjonalistycznymi prześladowcami. Góry Jinggang były klasyczną okolicą znaną z działań grup bandytów, kontrolujących okolicę. Po przybyciu Mao musiał nawiązać stosunki z miejscowymi rozbójnikami i wyjętymi spod prawa, nieufnie nastawionymi do komunistów. Jinggang stał się sceną pierwszych eksperymentów praktycznych, które w końcu miały doprowadzić do specyficznie chińskiej wersji rewolucji na wsi. Rozwinięta i wypróbowana przez partię polityka otrzymała później nazwę ”maoizmu”. Te początki, ze względu na biedę panującą w regionie i różnorodność członków samej partii, były dosyć chaotyczne. Fakt, że niektóre użyte środki polityczne nie różniły się od tradycyjnego bandytyzmu, stanowił długo po tym punkt sporny.

Prawie półtora roku trwało, pod ochroną Armii Czerwonej nazywanej popularnie armią Zhu-Mao, opanowanie i przekształcanie życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego w Jinggang. Do czerwca 1928 większa część ziemi w regionie została przejęta przez nowe władze i rozdzielona między biednych i bezrolnych chłopów. Nowi posiadacze musieli płacić podatki nowym władzom. Taka radykalna polityka społeczna spotkała się z gwałtownym sprzeciwem nie tylko dawnych właścicieli ziemskich, ale i wielu chłopów, nawet tych, którzy otrzymali przydziały ziemi. W tym rejonie było niewielu wielkich posiadaczy ziemskich, większość chłopów była biedna i miała mało ziemi, niewielu widziało zalety powtórnego podziału ziemi. Doceniali jednak ulgi w podatkach i opłatach za dzierżawę. W okolicy pozbawionej dodatkowych źródeł dochodów i górzystej, chłopi po prostu nie mogli produkować tyle, aby płacić podatki i utrzymywać względnie dużą armię. Z drugiej strony Armia Czerwona potrzebowała środków na dalsze rozwijanie rewolucji. Dochodziło coraz częściej do rekwizycji, co psuło stosunki miedzy miejscowymi gminami i komunistami.

Po przybyciu Armii Czerwonej Jinggang stał się szybko celem kampanii milicji i armii nacjonalistycznej. Chiang Kai-shek chciał za wszelką cenę zlikwidować komunistyczne zagrożenie. Kampanie te miały miejsce w czasie osłabienia wewnętrznej spójności partii komunistycznej, przy braku jej zwartości. Na polecenie Kominternu w 1929r. dotychczasowy przywódca KPCh, Li Lisan (1899 – 1967), został zastąpiony przez Wang Ming (1904 – 1974), a do Chin udała się nowa grupa wykształconych w Związku Radzieckim funkcjonariuszy. Pojawienie się Wang Ming i jego ”dwudziestu ośmiu bolszewików”, którzy otrzymali z Moskwy polecenie przejęcia kierownictwa partii, szybko doprowadziło do konfliktów wewnątrz KPCh. Tym razem chodziło także o strategię działania na przyszłość. Czy partia ma skupić się na mobilizacji obszarów wiejskich, czy próbować wywoływać powstania i niepokoje w miastach? Różne grupy wewnątrz KPCh odrzucały Wang, w szczególności zwolennicy Li Lisan, weterana partyjnego, niezależni od Kominternu i członkowie partii nie akceptujący osobowości Wang i jego stylu. KPCh podejrzewała Komintern o próbę przejęcia spraw wewnętrznych KPCh i wymuszenia swojego kursu politycznego w KPCh. Jednocześnie jednak partia nie była w stanie wyzwolić się od zależności od Moskwy. Ze względu na trudności w uzyskaniu pieniędzy z zajętych terenów, KPCh w wysokim stopniu była zależna od poparcia z sowieckiej Rosji w postaci broni, logistyki i pieniędzy. W styczniu 1929 stało się jasne, że nie da się dłużej utrzymać w Jinggang, trzeba się ewakuować. Po ponad roku wędrówki Mao i jego zwolennicy byli całkowicie wyczerpani i zmęczeni. Zatrzymali się na południowej równinie prowincji Jiangxi w małym mieście o nazwie Ruijin.

Po przybyciu wybuchł wielki konflikt wewnętrzny, mający zmienić wewnętrzną dyscyplinę i bezpieczeństwo w partii. W Jiangxi Mao i jego zwolennicy natrafili na istniejący już lokalny ruch chłopski, broniący swojej autonomii i nie chcący podporządkować się nowym przywódcom i oddziałom. Ponadto nacisk Mao na rewolucję wśród chłopów spotkał się z odmienną strategią ze strony komitetu centralnego partii z Shanghai, koncentrującego się na obszarach miejskich. Te napięcia i konflikty wywołały tak zwane wydarzenia w Futian, które miały dwie bezpośrednie przyczyny. Jedną była reforma rolna. Mao był zwolennikiem powtórnego podziału ziemi, opierającego się na wielkości rodzin chłopskich. Proponował aby jedna rodzina otrzymywała działkę odpowiadającą ilości jej członków. Wcześniej w Jiangxi kryterium było inne, mniej radykalne, odpowiadające bardziej lokalnym warunkom, mianowicie brano pod uwagę siłę roboczą danej rodziny, tj. ilość członków rodziny, jacy faktycznie będą pracowali na roli. Drugą sprzeczność stanowiła taktyka wojskowa, jaką należy zastosować wobec przewidywanych ataków armii nacjonalistycznej na tereny opanowane przez KPCh. Mao był zwolennikiem taktyki ”wciągania wroga w głąb”. Wrogie siły mają być wciągane do bliskiego otoczenia, zanim zostaną zaatakowane. Taka taktyka umożliwiała siłom Armii Czerwonej w górach Jinggang przetrwanie ataków przeważających sił armii Chiang Kai-shek. Miejscowi komuniści z Jiangxi bali się jednak, ze taka taktyka doprowadzi do dużych zniszczeń w ich własnych okolicach, nawet jeżeli w dłuższym czasie okaże się skuteczna. Konflikty te zaostrzyły się na skutek pogłosek o istnieniu w miejscowym środowisku komunistycznym tak zwanego korpusu AB (AB od Anty – Bolszewicki), jaki miał infiltrować KPCh i niszczyć ją ukrytą tajną pracą. Mao twierdził, że komórki miejscowych komunistów składają się z ”członków AB i bogatych chłopów” i określił swoich wewnątrz partyjnych przeciwników jako ”obiektywnie kontrrewolucyjnych”. Obie strony były wobec siebie głęboko nieufne. Pod pretekstem ujawnienia korpusu AB doszło do otwartych walk miedzy przybyszami i komunistami lokalnymi. W grudniu 1930r. konflikt eskalował i Mao wraz ze swoimi stronnikami dopuścili się masakry lokalnych komunistów w Futian. Nastąpiły poszerzone czystki i w końcu strona Mao zwyciężyła. Do końca 1931r. tysiące komunistów z Jiangxi zostało aresztowanych i zabitych. Nie tylko Mao był zwolennikiem tych czystek. Poparło go całe kierownictwo, choć może z różnych powodów. Czystki wyszły jednak poza kontrolę i stały się szybko tak rozpowszechnione, zdecentralizowane i spontaniczne, że dłuższy czas nikt z kierownictwa nie był w stanie ich zahamować. Nie ma wątpliwości, że Mao zaakceptował wynik końcowy tych wydarzeń, ponieważ opozycja wobec jego polityki została skutecznie zlikwidowana.

Wydarzenia w Futian były pierwszą czystką wewnątrzpartyjną, mającą miejsce w czasach biedy i strachu. Okazały się być późniejszym wzorcem celowego wykorzystania siłowych czystek dla zakończenia sporów w partii i wprowadzenia dyscypliny i posłuszeństwa. Sprawa dyscypliny partyjnej i ochrony przed szpiegami okazała się bardzo ważna dla kierownictwa. Do wypadków w Futian sprawy dyscypliny partyjnej podlegały Komitetowi dla Eliminacji Kontrrewolucji (KEK), utworzonemu w 1929r. Po wypadkach w Futian, w marcu 1931r. KEK został zlikwidowany a jego kompetencje przejął nowy urząd. Nazywał się Oddziałem Bezpieczeństwa Politycznego i miał się stać agendą rządu komunistycznego na obszarach bazowych. W następnych latach zorganizował on wielką sieć agentów usadowionych na wszystkich szczeblach organizacji partyjnej, w Armii Czerwonej i w agendach rządowych. Oddział został zobowiązany do wyszkolenia agentów mających ujawnić działania wrogich szpiegów i kontrrewolucjonistów. Powinni byli także wyjaśniać przypadki szpiegostwa, aresztowań i egzekucji osób, popełnionych przez wrogów republiki i Armii Czerwonej. Było to daleko idącą nowością instytucjonalną. W rezultacie powstał nieprzejrzysty, tajny i potężny aparat bezpieczeństwa, zajmujący się przypuszczalnymi wrogami w szeregach partii.

Gdy partia w 1931r. przygotowywała swój kongres narodowy w Ruijin, Wang Ming został odwołany do Moskwy, gdzie pozostał do 1937r. W sierpniu KPCh odparła trzeci atak armii nacjonalistycznej i poczuła się na tyle silna, że na plenum partyjnym w listopadzie 1931 ogłosiła powstanie chińskiej republiki rad i jej rządu . Mao Zedong został szefem rządu, będąc jednocześnie przewodniczącym państwa (guojia zhuxi), jak i premierem. KPCh, która przeniosła tutaj organizację centralną, pozostała oddzielona od rządu pod kierownictwem sekretarza generalnego Bo Gu (1907 – 1946). Nowe, zbuntowane państwo liczyło około trzy miliony mieszkańców. Bazowało ono na w pełni nowych instytucjach. Zgodnie z nowym statusem państwa ogłoszono szeroki zakres nowych praw w zakresie pracy i wsi, i program podstawowych założeń nowej konstytucji. Program reformy rolnej przewidywał, że każdy, kto nie posiada lub ma zbyt mało ziemi (chłopi bezrolni lub małorolni) otrzyma od wielkich posiadaczy ziemskich (bogatych chłopów i właścicieli ziemskich) działkę, wystarczającą na swoje utrzymanie. Polityka w Jiangxi była względnie umiarkowana. Rodziny dostały tyle ziemi, ile były w stanie utrzymać a reszta została podzielona miedzy bezrolnych chłopów lub robotników sezonowych. Ale i tutaj reforma napotkała na opór. Konflikty wywołane były brakiem zaufania do kryteriów, służących klasyfikacji i podziału ziemi. Rząd nałożył ryczałtowy podatek na ziemię, niewiele mniejszy od podatku rządu nacjonalistycznego (ok. 38% uzyskanych plonów). Podatkami od posiadaczy ziemi były finansowane inwestycje publiczne jak naprawa dróg dla transportu towarów.

Miasto Ruijin i niektóre sąsiednie gminy zostały wyposażone w prąd, kabel telegraficzny i kabel telefoniczny – rzeczy w Chinach nie znane poza dużymi miastami. KPCh ponadto wyposażyła swoją drukarnię w sprzęt radiowy. W 1931r. została ogłoszona konstytucja. Chroniona była nie tylko własność mieszkańców, ale uznano prawa własności, niezależność kulturalną i istnienie mniejszości narodowych jak Miao, Yi, Li i Zhuang. Wyraźnie stwierdzono prawo mniejszości kulturalnych do odłączenia się. Prawo cywilne zakazywało aranżowanych małżeństw, zakazywało posagu i gwarantowało prawo do rozwodu na wniosek jednej ze stron. Szkoły publiczne zostały otwarte dla chłopców i dziewcząt.

Prowadzono publiczne kampanie na temat higieny i zorganizowano w podstawowym zakresie służbę zdrowia. Władze zlikwidowały wszystkie kary cielesne, jakie na terenach wiejskich były ciągle w użyciu. Zakazano złego obchodzenia się z więźniami. Mao Zedong określił to jako ”wielką historyczną reformę”. W związku z tym utworzono dwa nowe ministerstwa, odpowiadające za pracę policji i aparatu sprawiedliwości po latach działania ad – hoc: ministerstwo sprawiedliwości i ministerstwo spraw wewnętrznych. Te dwie instytucje miały odpowiadać za sądy, więzienia, policję i sprawy prawne republiki rad. Więziennictwo podporządkowano ministerstwu sprawiedliwości. Zastąpiło ono wcześniejszy Komitet Eliminacji Kontrrewolucji, do którego należało więziennictwo.

Po osiągnięciu przez Mao najwyższej władzy w Jiangxi, szybko stał się obiektem krytyki i nacisków ze strony reszty kierownictwa. Z początkiem 1932 faktycznie stracił władzę. Był zwalczany przez ”wracającą frakcję studentów”, dominującą wówczas w komitecie centralnym i popieraną przez Moskwę. Krytykowali go młodzi, wykształceni w Moskwie komuniści, dla których nie miał on doświadczenia za granicą i nie był wiarygodny jako teoretyk marksizmu. Przeciwstawiali się także jego brutalnej polityce prowadzenia wojny partyzanckiej i radykalnej rewolucji na wsi. Rola Mao została zredukowana do funkcji ceremonialnych. Gdy Chiang Kai-shek z końcem maja 1933 przejął osobiście dowództwo kampanii ”przeciw bandytom”, komuniści w Jiangxi, za radą niemieckiego komunisty Otto Brauna (1900 – 1974) porzucili taktykę prowadzenia wojny ruchomej na rzecz obrony konwencjonalnej. Chiang Kai-shek wyciągnął jednak wnioski z porażek wcześniejszych ekspedycji i, za poradą jego doradcy – również Niemca – zajął się budową sieci blokad i w ten sposób powoli ruszył do przodu. Jego armia, licząca 800 000 ludzi budowała z gliny i cegieł posterunki, wzmocnione ogniem karabinów maszynowych. W walkach obie strony poniosły ciężkie straty. Do 1934r. w strefie walk zbudowano 14 000 posterunków i 2500 nowych dróg. Obszary komunistyczne zostały w ten sposób otoczone. Z początkiem lata 1934r. kierownictwo KPCh musiało uznać, że znalazło się w sytuacji bez wyjścia. Straty rosły, rosła także liczba dezerterów, a na skutek blokady zapasy kończyły się. W końcu postanowiono ewakuować główną część sił zbrojnych. 25 października Armia Czerwona przełamała pierwszy pierścień okrążenia i rozpoczęła marsz na południe prowincji Hunan. Tak rozpoczął się sławny Długi Marsz na północny zachód. Przeżyło go niewielu z pośród 90 000 ludzi, jacy wyruszyli.

W podróży na zachód zatrzymano się w początku 1935r. w mieście Zunyi w prowincji Guizhou. W ciągu pięciodniowej bitwy o przeprawę przez rzekę Xiang zniszczona została połowa armii. Po tych stratach i gorzkiej porażce odbyło się posiedzenie biura politycznego KPCh, na którym przywrócono władzę Mao. Chociaż wewnętrze tarcia miały trwać jeszcze do początku 1940r., Mao, wówczas czterdziestojednoletni, stał się dominującym przywódcą partii. Przejął z powrotem kontrolę nad armią i mógł narzucić swoją politykę. Jednocześnie przełamany został bezpośredni wpływ Kominternu.

Długi Marsz trwał aż do października 1935, gdy pozostałe oddziały pod komendą Liu Zhidan (1903 – 1936) osiągnęły obszar pozostający pod kontrolą komunistów na północy Shaanxi. Armia Czerwona zorganizowała swoją kwaterę główną w Ban’an (obecnie Zhidan, od nazwiska Liu Zhidan). W czasie rocznego pochodu Armia Czerwona przeszła przez jedenaście prowincji, pokonała około 10 000 km pieszo, przekroczyła pięć wielkich łańcuchów górskich i wiele rzek. Straty były ogromne. Przeżyło tylko 8000 żołnierzy. Długi marsz był manewrem śmiałym i desperackim. Jego długotrwałe znaczenie leży w mitologii i legitymacji. Był świadectwem woli przetrwania, a przede wszystkim uporu komunistów okazanego wobec przeciwności, stał się dowodem nie tylko słuszności sprawy rewolucji ale także wyższości wodza i jego polityki.